Tragikomisch huwelijksleed

Kleine kantoormannetjes, die een beetje stiekem een dubbelleven leiden of zich verbazen over ook voor henzelf onverwachte avonturen, kom je geregeld tegen in al wat oudere romans. In Scheiding van goederen van Roger Van de Velde is het ‘publiciteitsagent’ Albert, een kleine reclamejongen, die de welstandige dame Angèle aan de haak lijkt te slaan. Willem Elsschot noemde de uit 1954 daterende novelle ‘uitzonderlijk knap geschreven’ en deed er ook moeite voor, maar een uitgever bleek nooit bereid het als boek te publiceren. Tot nu dus, in 2023.

Er zit een heel verhaal achter Roger Van de Velde, die als dertienjarige al correspondeerde met Elsschot en deze Vlaamse grootheid ook om raad en advies vroeg. Het resulteerde in een langer contact. Toen Van de Velde de kost ging verdienen als journalist, nam zijn literaire productie af, schrijft Ellen van Pelt in het nawoord, maar de nu ten langen leste verschenen novelle wist hij toch af te ronden.

Van de Veldes stiefvader Louis Eyckmans werkte in die jaren op het reclamebureau van Willem Elsschot, wat niet alleen Elsschots betrokkenheid bij Van de Veldes werk enigszins verklaart, maar ook een deel van het verhaal, waarin veel meer autobiografische details een rol spelen.

Van de Velde gebruikt in de novelle het huwelijk van zijn ongeveer veertigjarige moeder met zijn stiefvader van eind vijftig als uitgangspunt. Hij koos daarvoor het perspectief van de stiefvader, die zijn zoon Max uitlegt hoe hij in deze moeizame korte echtverbintenis verzeild is geraakt. In plaats van de pas weduwe geworden dame financieel uit te kleden, kiest de verteller voor de empathische benadering. Allerminst tot genoegen van zijn collega’s, die het schip met gouden munten al zagen aanmeren.

(…) welke sadist heeft ooit een weduwe met een koppel kinderen en drie parasieten van schoonbroers zonder verpinken tot het geraamte uitgebeend?

Dit was geen business meer in de ware betekenis van het woord, maar een aanslag op de meest elementaire beginselen van de ridderlijkheid.

Het komt tot een huwelijk, maar ‘met scheiding van goederen’, grofweg vergelijkbaar met de Nederlandse huwelijkse voorwaarden, ofwel een constructie waarbij elk van de partners financieel onafhankelijk blijft. Vandaag de dag doodnormaal, maar in de jaren vijftig van de vorige eeuw allerminst. Voor de vrouw blijven haar twee zoons voorop staan, al betaalt ze zonder morren vrijwel alle uitgaven in het nieuwe huwelijk. En daar beginnen de juridische complicaties.

Van de Velde schrijft op de typische, wat laconieke, quasi-plechtige toon, die je in die periode vaker tegenkomt. Godfried Bomans en nog meer Simon Carmiggelt waren er bekende Nederlandse voorbeelden van, Elsschot vond het tragikomische van de kleine man in Vlaanderen. Het zijn teksten waarin buitenissige termen – zoals hier pronostikeren, cenakels, pikkels, bavetten, esbattementen – en hier en daar een Latijnse kreet het schertsende karakter nog eens moeten onderstrepen.

Ook kenmerkend voor die tijd is het volledig uitschrijven van elke ontwikkeling, soms zelfs vanuit meerdere perspectieven, wat elke onduidelijkheid elimineert en door de vaak aanwezige ironie andermaal grappig doorwerkt:

Onze delegatie was tot een minimum herleid, want een rumoerige optocht van diverse familieleden ware in dergelijke omstandigheden misplaatst geweest en de taxichauffeurs kennen hun prijs.

Haar ouders hadden er nochtans halsstarrig op gestaan present te zijn en wel in groot ornaat. Hij met een bolhoed en zij met een enorme broche, zodat de gebeurtenis toch nog een feestelijk karakter kreeg.

Dat het huwelijk spaak loopt, is al vanaf het begin helder, waarbij Van de Velde de stiefvader welwillend neerzet als slachtoffer van zijn eigen goede bedoelingen en kwade trouw bij arglistige anderen. Misschien herkende Van de Velde in de stiefvader wel een beetje zichzelf. Ook begaan met mensen in nood, die vaak moesten lijden aan wat ze zelf niet veroorzaakt hadden.

Van de Velde zelf werd het slachtoffer van verkeerde medicatie. De hem verstrekte palfium tegen maagklachten, maakte hem verslaafd aan het middel, waarna een psychiater hem ‘geestesgestoord’ verklaarde en hij de laatste acht jaar van zijn leven achter tralies moest doorbrengen. Daar hield hij zich vast aan zijn schrijverschap, dat hem echter nooit grote erkenning heeft gebracht. Des te mooier is het dat Scheiding van goederen in de eenentwintigste eeuw alsnog het publiek bereikt.

André Keikes

Roger Van de Velde – Scheiding van goederen. Vrijdag, Antwerpen. 160 blz. € 21,99.