Persephone in de sekskelder: wat de mythes ons in deze tijd leren

Je kunt het niet gemist hebben: er is tegenwoordig een breed aanbod aan moderne versies van verhalen uit de klassieke oudheid. Van literaire werken zoals die van Madeline Miller (The Song of Achilles) en Margaret Atwood (Penelopiad) tot hele reeksen aan herkenbaar vormgegeven YA-boeken waarin het oorspronkelijke verhaal minstens zo veel geweld wordt aangedaan als de helden in de klassieke oudheid zelf. Er is een hele internetcultuur met interpretaties en fanfiction waarin hervertellingen de werkelijkheid lijken te zijn geworden. Jacqueline Klooster analyseert dit moderne verschijnsel in relatie tot het klassieke origineel in haar zeer lezenswaardige boek Medusa in de spiegel: Wat mythen ons vertellen over wie we zijn.

Veel moderne retellings hebben een vrouwelijk perspectief. Een feministische invalshoek dus, want er is oog voor de vrouwen die bij de Grieken en Romeinen zelf zelden een stem kregen. Wie dat een anachronisme vindt, wordt in het eerste hoofdstuk al van repliek bediend: er waren in de klassieke oudheid al werken die een ander geluid lieten horen, zoals Trojaanse Vrouwen en Hekabe van Euripides, of de Heldinnenbrieven van Ovidius. In latere tijden werden verhalen over vrouwen vaak nog negatiever gekleurd, dát zou je anachronistisch kunnen noemen.

Klooster haalt voorbeelden uit het gehele spectrum van moderne versies. Medea’s speech bij Euripides (‘Van alles wat een ziel en bewustzijn heeft zijn wij vrouwen het slechtste bedeeld’) legt ze naast speeches uit de films Barbie en Gone Girl. Uit de internetcultuur haalt ze de nieuwe veelvoorkomende interpretatie van Medusa: ze kreeg slangenharen zodat ze niet meer lastiggevallen zou worden wegens haar schoonheid. Was dat maar waar, zegt Klooster, ze wordt immers daarna onthoofd en haar hoofd wordt als wapen gebruikt.

Het nieuwe perspectief levert niet altijd geweldige literaire werken op, want de gelaagdheid van het origineel verdwijnt soms. ‘Het resultaat is dat sommige van deze moderne romans hierdoor helaas ook wat voorspelbaar en sjabloonachtig worden. De vrouwen zijn goed, de mannen zijn slecht, gevaarlijk of onbetrouwbaar.’ Een voorbeeld daarvan is Euripides’ tragedie Elektra, waarin Agamemnon met veel gewetensnood en wroeging zijn dochter Elektra doodt. In moderne versies (Elektra door Jennifer Saint) wordt Agamemnon uitgekleed tot een sadist zonder schuldgevoel. Maar het gaat Klooster er niet om te oordelen: al die variaties laten ons vooral zien wat moderne lezers en schrijvers uit de oude verhalen halen en willen halen.

Steeds wordt een ander verhaal en een andere invalshoek gekozen: was Medusa slachtoffer of dader? Wat betekent schoonheid als je kijkt naar de verhalen over Helena, de ‘mooiste ter wereld’, om wie de Trojaanse oorlog werd gevochten? Hoe is het verhaal van Hades en Persephone een soort Fifty Shades of Grey geworden? Een goede keuze is het daarbij dat Klooster van begin af aan ook haar eigen ‘persoonlijke mythologie’ meeneemt. Ze vertelt bijvoorbeeld wanneer zij iets voor het eerst las en welke betekenis het toen voor haar had. Dit is niet te nadrukkelijk aanwezig, maar wel relevant in een analyse van wat de mythen ons over onszelf vertellen, dat is immers afhankelijk van je referentiekader. Ook geeft die persoonlijke stem ruimte aan relativerende, soms spottende opmerkingen en terzijdes en die maken het boek een stuk leuker. ‘De empowered prinsessen vliegen je inmiddels haast tot vervelens toe om de oren, maar hopelijk is dat ergens goed voor.’ Over vazen met afbeeldingen van de verkrachting van Cassandra door Ajax: ‘Ik zoek ook nog altijd naar een antwoord op de vraag waarom je eigenlijk überhaupt huisraad met verkrachtingsscènes erop in huis zou halen’.

Het boek is knap geschreven en voor velen interessant omdat het nergens belerend wordt, terwijl er wel voor iedereen iets te leren valt. Ik wist niet dat Persephone online een heel eigen leven was gaan leiden waarin ze zelf kiest voor een sexy Hades met wie ze zich uitleeft in een sekskelder. Vermakelijk is de bespreking van The Maidens, een bestseller (die ik nog niet kende) in de categorie ‘Dark Academia’, blijkbaar behoorlijk karikaturaal en vergezocht – toch maakt het me nieuwsgierig naar het boek.

Klooster oordeelt alleen wanneer het té gek wordt. Bij de hardnekkige nieuwe mythe van Persephone die met consent in Hades’ onderwereld terechtkomt (empowerment!), noteert ze: ‘Hoe interessant ook, het is een beetje zorgwekkend dat dergelijke desinformatie overal te vinden is en veel makkelijker toegankelijk voor jonge internetgebruikers dan de verantwoorde, geweldig informatieve maar toch wat stoffige websites als theoi.com, waar de meestal ongeveer honderd jaar oude, archaïsche Loebvertalingen van antieke werken precies niemand enthousiast zullen maken.’ Misschien worden ze met dit boek daar toch toe verleid. Na het lezen van Medusa in de spiegel heb je weer een hele lijst romans en klassieke teksten die je wilt gaan lezen.

Michelle van Dijk

Recensie: Jacqueline Klooster – Medusa in de spiegel. Wat mythen ons vertellen over wie we zijn. Athenaeum, Amsterdam. 224 blz. € 24,99.