De zweetaanvallen van een jonge belastingambtenaar

David Foster Wallace (1962-2008) leed al sinds zijn studententijd aan een zware depressie. Hij stopte tijdelijk met studeren en ontdekte zijn talent voor literatuur. Het resultaat was zijn hilarische en intelligente debuutroman The Broom of the System (1987), die hij schreef in zijn studententijd tijdens een creative writing class . Hij schreef hooggewaardeerde verhalen- en essaybundels als Oblivion en A Supposedly Fun Thing I’ll Never Do Again. Zijn hoofdwerk verscheen in 1996, het meer dan duizend pagina’s dikke Infinite Jest. Zijn literatuur inspireerde bekende Angelsaksische schrijvers als Jonathan Franzen, Rick Moody en Zadie Smith. Jarenlang werkte hij aan The Pale King, het kwam nooit af. In 2008 pleegde hij zelfmoord.

Weduwe Karen Green ontdekte na zijn zelfmoord het manuscript van The Pale King. Ze gaf het aan redacteur Michael Pietsch, tevens redacteur van Infinite Jest. Pietsch stond voor de moeilijke taak van de vele honderden pagina’s, aantekeningen, notities, en researchmateriaal de roman te construeren die Wallace in gedachte had. Pietsch benadrukt in zijn voor- en nawoord meerdere malen dat het een onvoltooide roman is.

The Pale King kent vele personages, die allemaal één ding gemeen hebben: ze werken bij de belastingdienst (IRS), in een plaatsje vlakbij Chicago. Net als in zijn voorgaande romans is de plot centrumloos. De verbindingen, het aanbrengen van eenheid, moeten door de lezer worden gelegd. De structuur van de plot is overeenkomstig aan die van Infinite Jest, pas na vele honderden pagina’s wordt langzaam duidelijk hoe het verhaal in elkaar steekt. De vertelstandpunten wisselen continu, zonder dat meteen duidelijk wordt wie er vertelt. Pas als de tientallen pagina’s lange monoloog van ‘irrelevant Chris Fogle’ is afgelopen, wordt duidelijk dat Chris Fogle de verteller van de monoloog was.

Een typische Wallace-scène is de beschrijving van een moeder en haar doodzieke dochter: ‘The child had had croup and such a fever she was feared not to live and her mother had realized she had no pictures of her baby to keep if she died en had bundled her up and sent her out into the snow to wait while she begged a snapshot with a neighbor’s Land Camera so her baby might not be forgotten when she died.’ Deze scène is karakteristiek voor Wallace door de combinatie van cynisme en sentiment; enerzijds is de beschrijving gruwelijk cynisch en ironisch, en een allusie op DeLillo’s The Most Photographed Barn in America. Anderzijds wekt de moeder ook medelijden op –sentiment- door haar  onwetende en wanhopige daad, uit liefde voor haar dochter.

De verteller van de roman is de auteur David Foster Wallace die in de jaren tachtig een tijdje bij de belastingdienst werkte. Hij is de verteller die alles aan elkaar plakt en soms in de derde persoon enkelvoud over zichzelf laat vertellen. Hij treedt soms naar buiten als auteur van het boek (hij doet voorkomen alsof het gaat om een autobiografie in de stijl van The Black Veil van Rick Moody), maar is vaak onzichtbaar doordat hij veel personages zelf aan het woord laat.

De bekende uitspraak van Wallace: ‘Fiction’s about what it is to be a fucking human being’ blijft ondanks alle vormexperimenten het uitgangspunt van zijn literatuur. The Pale King gaat over het moderne leven, dat word gethematiseerd als angst en saaiheid. De angst bestaat uit het besef ‘how little and totally insignificant we are.’ De vorm en stijl drukken het saaie leven van de belastingambtenaar uit. In een hoofdstuk staan pagina’s lang dezelfde zin over hoe werknemers van het kantoor een bladzijde omslaan. De roman staat vol met technische termen en informatie over belastingen; we moeten voelen hoe saai en droog deze materie is.

Een professor houdt Chris Fogle voor dat heldendom, zoals weergegeven in films en boeken, niet bestaat. Echte helden krijgen niet te maken met boeven, geweren en achtervolgingen: ‘Learn it now, or later – the world has time. Routine, repetition, tedium, monotony, ephemeracy, inconsequence, abstraction, disorder, boredom, angst, ennui – these are the true hero’s enemies, and make no mistake, they are fearsome indeed. For they are real’, is wat de professor Chris Fogle voorhoudt. Saaiheid is de sleutel voor het moderne leven: ‘If you are immune to boredom, there is literally nothing you cannot accomplish.’

Een pijnlijke, maar briljant geschreven episode is het verhaal over de zweetaanvallen van de jonge David Cusk, die later ook op het belastingkantoor gaat werken. Zijn angst en schaamte voor de zweetaanvallen bezitten de jonge David, het regeert zijn leven. Alleen op zijn kamer voelt hij zich veilig, want zijn grootste angst is dat anderen zijn zweetaanvallen opmerken. Zijn leven bestaat uit angst, maar ook uit angst voor de angst, dat wil zeggen angst voor de zweetaanvallen. Dit is de keerzijde van bewustzijn. Het thema van hyperbewustzijn, personages die zich bij alles wat ze doen en zeggen bewust zijn van zichzelf, is ook te vinden in Wallace’ eerdere werk, voornamelijk in het verhaal ‘Good Old Neon’ uit Oblivion. De episode van de jonge David Cusk maakt op een schitterende wijze duidelijk dat een overgevoelig bewustzijn voeding is voor de angst.

In haar bekroonde roman, A Visit From the Goon Squad, parodieert Jennifer Egan de stijl die Wallace hanteert in zijn essays. Het is het enige deel van haar roman dat niet is geslaagd. Dat blijkt nadat de verteller de aankomst van David Wallace bij het belastingkantoor beschrijft. Wallace imiteert en parodieert hier zichzelf en zijn essays. Alleen Wallace zelf kan David Foster Wallace imiteren.

Koen Schouwenburg

David Foster Wallace – The Pale King. Little Brown & Co, Londen. 567 blz. €22,-

[youtube]https://www.youtube.com/watch?v=B_0dhrzsweY[/youtube]