Hoe verder zonder Marie

Een oude man die vaststelt dat het huwelijk hem niet heeft gebracht wat hij er ooit van hoopte, maar op het moment dat zijn vrouw overlijdt moet constateren dat hij het alleen niet redt. Het zijn twee, laten we er niet omheen draaien, gemeenplaatsen van de eerste categorie. De Vlaamse schrijver Rudi Hermans gebruikt ze niettemin voor zijn novelle De man van Marie, over een man die op een dag moet vaststellen dat zijn echtgenote dood naast hem in bed ligt.

Rudi Hermans publiceerde sinds 1983 talrijke romans, novelles, gedichten en jeugdboeken, je mag er dus van uit gaan dat hij zo’n vertrekpunt niet zonder bedoeling heeft gekozen; eerder als uitdaging dan als gemakzucht. Dat de naamloze man ineens op zichzelf teruggeworpen wordt door de navrante ontdekking van die ochtend, geeft dat ook wel aan. Hoe moet een oude man, die nauwelijks meer kan lopen, incontinent is en zelfs al in geen decennia een bordje eten heeft gekookt, nu verder?

In ruim honderd bladzijden, schetst Hermans de man van Marie als een conservatief gewoontedier, gewend aan zijn tijdstip van opstaan, de pogingen tot gymnastiek naast het bed en de eerste koffie. Aanvankelijk valt het hem nog niet op dat de schouder van Marie, die hij gewoontegetrouw kust, wel erg koud is die ochtend. Hij knoeit wat rond in en om het huis en langzaam daalt het besef in dat Marie in haar slaap is gestorven, wat Hermans de lezer in kleine, maar doelgerichte stapjes doet inzien:

Hij gaat zitten op de rand van het bed. De matras zakt door, waardoor Marie van haar rug op haar zij rolt en terug. Alsof haar lichaam nee schudt bij zijn verzoek op te staan.

Aanvankelijk houdt de man van Marie zich nog even vast aan de dagelijkse rituelen, maar er is geen ontkomen aan. Waarop hij over de lange jaren met zijn vrouw begint na te denken, dat ze al veel langer een kus op haar schouder alleen nog maar slapend verdroeg, hem feitelijk meer een last dan een lust vond, terwijl dat ooit zo anders was.

Hermans gebruikt de spanning over het in huis houden van een stoffelijk overschot, en dat nog wel in een tijd dat hulp en zorg je werkelijk overal opgedrongen wordt, op een subtiele manier om je bij het lot van de man te bepalen. Zo duiken er opeens vliegen op. En terwijl de achterburen dansen, wat hij vanuit zijn raam kan zien, omdat ze de rolluiken en overgordijnen hebben opgetrokken, nota bene mensen van zijn eigen leeftijd, breekt hij zich het hoofd over de manier waarop hij Marie nog weer een beetje toonbaar kan maken. Levens kunnen zo totaal verschillend verlopen.

De man van Marie is een allerminst zachtaardige vertelling, de ouderdom en de aftakeling die daar bij hoort, worden steeds op een heel directe manier benoemd. Toch heeft Hermans geen zwaar geschut nodig om ze inzichtelijk te maken. Dat verraadt vakmanschap, net als de indringend beschreven mistroostige associaties van de man, heen en weer springend tussen kinderjaren en oude dag, en de mijmeringen over hardvochtige Marie als de opvolgster van zijn al even strenge moeder steeds precies de juiste plek krijgen.

André Keikes

Rudi Hermans – De man van Marie. Manteau, Antwerpen, 114 blz. € 19,99.