Wat een goede schrijver vermag

Het is onmiskenbaar een trend: als gevestigd schrijver een literaire thriller schrijven. Sommige schrijvers laten het bij een eenmalig uitstapje: Pauline Slot, Robert Welagen, de gebroeders Heerma van Voss. Jan van Mersbergen heeft onder het pseudoniem Frederik Baas net zijn derde gepubliceerd: De druppel. Denk bij zijn thrillers niet aan angstaanjagende slachtpartijen waar je als lezer van schrikt. Baas heeft ook geen prototypische cliffhangers nodig om de lezer geboeid te houden. Het zijn subtiele psychologische thrillers die de discussie over wat we tot literatuur met een hoofdletter L rekenen een nieuwe impuls geven. Baas is een meester in het doseren van spaarzame informatie en in het op het verkeerde been zetten van de lezer.

De hoofdpersoon is schrijver. Zijn boek Ook JIJ kunt de chaos onder controle krijgen is een groot succes. Al op de eerste pagina blijkt Tom niet zomaar een man met vaste gewoontes:

Het is zondagmiddag en het rinkelen van de deurbel verstoort de stilte van mijn etagewoning.
Ik zit net op mijn vaste plek op de bank, links. Mijn zoon David zit rechts. De televisie staat niet aan. De schaal moussaka moet nog zeven minuten in de oven, de was is opgevouwen, de handdoeken liggen op twee gelijke stapeltjes in het kastje onder de wasbak, de laminaatvloer heb ik zojuist afgestoft met de swiffer want het is zondag, op het aanrecht staan twee ontbijtbordjes waar zo meteen de borden van het avondeten bij komen voor de afwas, van klein naar groot, eerst de glazen.
Raar dat er nu aangebeld wordt, op zondag. Voor de deurbel bestaan vaste patronen.

Zijn dagelijkse routine wordt bruut verstoord, zeker als zijn tienerzoon toch blindelings de deur opent:

David lijkt op zijn moeder, die kon ik ook niet aan het verstand brengen eerst even uit het raam te kijken. Je kunt scheiden wat je wilt, met een kind in het spel blijft je ex altijd deels bij je.

Vijf politiemannen denderen naar binnen. Ze komen voor zijn bovenbuurman, Gerard de Vries. Hij wordt aangehouden wegens stalking. Als de agenten De Vries hebben meegenomen keert de zo door Tom verlangde stilte terug: ‘Alles is rustig en normaal. En toch is alles veranderd.’

Frederik Baas laat op dit eerste hoofdstuk een mysterieus intermezzo volgen: een pagina met een kort mailbericht van gerarddevries@yahoo.com aan jmschrijfbureau@gmail.com. Gerard wil graag schrijfworkshops bij deze JM (nota bene) volgen. Het is deze ingenieuze opbouw die de thriller boven de vaste patronen van het genre doet uitstijgen. En dat juist met een hoofdpersoon die vastgeroest zit in gewoontes en die daar dankzij wat geweld uit lijkt te kunnen breken.

Baas brengt van meet af aan meerdere verhaallagen aan: we vragen ons niet alleen af wie nu wie stalkt of wie hier nu de zieke geest heeft. Dankzij Baas’ subtiele structuur gaat het ook over perspectief en over onze bereidwilligheid om in een verhaal te geloven. Baas speelt met zijn lezers zoals een kat met een muis: luchtig, in controle en uiteindelijk genadeloos scherp. De stijl is kort en bondig, conform het denken van Tom.

De druppel heeft alle karakteristieken van een goedmoedige allemansvriend: toegankelijk geschreven, over een in zichzelf gekeerde hoofdpersoon die we leren kennen als een wat sullige lobbes. De psychologisering lijkt vrij rechttoe rechtaan, maar schijn bedriegt. De druppel is geknipt voor voor de vele leesclubs in den lande en voor de leeslijst bij Nederlands, waar momenteel zoveel om te doen is. Frederik Baas zorgt naast enkele uren onbekommerd leesplezier ook voor genoeg stof om over te discussiëren, juist tijdens een mondeling literatuur: wat wordt in Nederland tot Literatuur gerekend, wat tot lectuur, door wie en vooral met welke argumenten (ten aanzien van stijl, traditie, perspectief, motieven, thema, de Idee etc.)? De scheidslijn is niet zwart-wit. Aan de hand van het suggestieve, spannende en gelaagde werk van Frederik Baas is het heerlijk kritisch redeneren over wat een goede schrijver vermag.

Miriam Piters

Frederik Baas – De druppel. Ambo|Anthos, Amsterdam. 252 blz. € 21,99.

P.S: pas als je De druppel gelezen hebt, zal de dubbelzinnigheid van de titel van de recensie echt landen.