Sterke vrouwen of de verdediging van de democratie

‘Dystopisch gedonder’, noemde recensente Bo van Houwelingen de kleine hausse aan toekomstromans van vorig jaar. In een samenvattende analyse over het literaire jaar 2020 in de Volkskrant plaatste ze de recente romans van Emy Koopmans, Ewoud Kieft, Sarah Sluimer en Christiaan Weijts in dit hokje dat volgens haar niet bijster originele romans opleverde. Wat ze toen nog niet wist, was dat het dystopische gedonder nog niet voorbij was: in de eerste maanden van 2021 publiceerde Adriaan van Dis KLIFI, zijn eigen versie van een dystopie en ook een wat minder bekende schrijver waagde zich eraan: Wouter Godijn. Beide auteurs leggen een postmodern sausje over hun boeken: de schrijver van het verhaal speelt uitdrukkelijk een rol. Waar dat bij Van Dis wat eendimensionaal blijft, pakt het bij Godijn groots uit.

Karina of de ondergang van Nederland gaat over een schrijver. Het is 2031. De scheiding van zijn vrouw Karina ligt hem zo zwaar op het gemoed dat de schrijver van de weeromstuit een dramatische zeespiegelstijging verzint. In het begin van het verhaal stapt hij in de bus om als ramptoerist naar de kustplaats te gaan waar hij de stijging kan aanschouwen. En dat is nog maar het begin. Want die stijging is niet het enige dat mis is gegaan in het Nederland van 2031. Zoals in veel andere landen om ons heen, heeft een populist de macht gegrepen. Ene Groverd Wild. En die is nog een graadje erger dan de populisten die we in 2020 kennen. Groverd Wild begint echt met het afbreken van de democratische rechtstaat. Nederland gaat lijken op het Turkije van Erdogan of het Hongarije van Orban. En de zeespiegelstijging wordt natuurlijk ontkend.

Zoals Rob van Essen in De goede zoon de dystopie gebruikt om over de dood van zijn moeder te schrijven, zo lijkt Godijn hier een dystopie te gebruiken om zijn scheiding te verwerken en een ode te brengen aan zijn ex-vrouw. Hoewel ik me hier natuurlijk moet haasten te zeggen dat die schrijver Godijn zelf niet hoeft te zijn. De schrijver onderbreekt zijn beschrijving van het door populisten geregeerde Nederland door zomerse herinneringen aan zijn eerste dagen met Karina, aan in lentelicht gedrenkte seks met Karina, aan schilderachtige impressies van Karina’s rug en aan de geboorte van hun zoon Robbie. En nu, zonder zijn sterke Karina, is de toekomst dystopisch: de schrijver woont op een mistroostig huurflatje en heeft last van allerhande kwalen die hem doen ‘hobbelen’. Zelfspot is hem niet vreemd: hij beschrijft zichzelf als een ‘landkwal’, struikelt om de haverklap en deinst er niet voor terug om zichzelf neer te zetten als een mislukte vader die zijn puberzoon totaal niet begrijpt.

Godijn maakt minder werk van hoe een toekomstige, dystopische samenleving eruit zou kunnen zien dan al die andere auteurs die zich aan een dystopisch boek waagden. De populisten hebben de macht gegrepen, kondigen aan eigen rechters te gaan benoemen en de publieke omroep te willen beïnvloeden maar wat dat precies betekent voor het dagelijks leven van de personages, blijft wat onderbelicht. Waar Ewoud Kieft in De onvolmaakten zijn personages technische snufjes laat dragen en gebruiken en de overheid hen daarmee opdringt gezond te leven, of waar de personages in Emy Koopmans Het boek van alle angsten verplicht sterk moeten zijn en gestraft worden wanneer ze zwakte vertonen, zo houdt Godijn het in Karina bij één aspect: walging. De schrijver walgt zo van premier Groverd Wild dat hij flauwvalt, in het ziekenhuis belandt en er zodanig gebroken uitkomt, dat de laatste hobbel voor een scheiding genomen is. En nu Karina hem verlaten heeft, komen de angsten en waanbeelden er vanzelf bij.

Ondertussen is de schrijver wel een spannend boek over de ondergang van Nederland aan het schrijven, daar herinnert hij de lezer geregeld aan. Een spannend boek waarin hij in zijn mistroostige huurflatje wordt overvallen door een donker uitziende man. En een spannend boek heeft cliffhangers. ‘Ja-ha, ik weet wat je wilt. Je wilt weten wát die stem schreeuwde,’ zegt hij tegen de lezer, om sardonisch te vervolgen: ‘En dat zal ik je ook vertellen, alleen niet nu.’ En dan waarschuwt hij ons ook nog: ‘Pas op hoor. Ik kan stoppen met dit boek. Dan kom je er nooit achter.’ Dit aanspreken van de lezer doet Godijn zo regelmatig en zo geestig, dat het niet irriteert, maar logisch onderdeel wordt van het verhaal dat hij wil vertellen over schrijven, fictie en werkelijkheid, over sterke vrouwen en zwakke mannen, over populisme, racisme, sociale media en de vrijheid van meningsuiting.

Want als we als geduldige lezers eenmaal het verhaal van hoe het allemaal gegaan is met hem en Karina hebben aangehoord, wordt het de schrijver serieus. Hij wil toch echt graag doorbreken als groot schrijver. En als door klimaatverandering Nederland nagenoeg onderloopt, komt die droom natuurlijk niet dichterbij. Dus ontkennende populisten moeten worden bestreden. Dus de democratie moet worden beschermd. Dus overwint de landkwal zijn zenuwen, zijn hobbelende gang en haperende spraak en houdt een gloedvol betoog op de nationale televisie. Recht tegenover Matthijs van Nieuwkerk die daar nog steeds niet vanaf is en hem wilde ondervragen over zijn gewelddadige ontmoeting met die donker uitziende man.

Misschien overdrijf ik nu een beetje, maar zo ontpopt Karina of de ondergang van Nederland zich bijna tot een moderne Max Havelaar waarin aan het slot de echte schrijver opstaat om zich in een ‘nawoord van de schrijver’ tot de lezer te richten. Daarin weliswaar geen overduidelijke boodschap, maar die had de ‘ware schrijver’ van het verhaal al op zich genomen in het ‘laatste deel’. En die boodschap is bloedserieus, hoe hilarisch Karina of de ondergang van Nederland bij vlagen ook is, hoe de schrijver ook consequent knipoogt naar de lezer. Ik lees het boek als een waarschuwing voor het opkomend populisme en een verdediging van de democratie. Die waarschuwing is verpakt in een sprankelende, balorige stijl vol geestige vondsten en terzijdes en een verhaal waarin je van de ene bizarre scène in de andere buitelt. Bijster origineel.

Martijn Nicolaas

Wouter Godijn – Karina of de ondergang van Nederland. Atlas Contact, Amsterdam. 304 blz. € 22,99.

Lees ook deze recensie van Karina.