Complex, gelaagd, activistisch en met intelligente humor

Het gebeurt wel vaker dat de Nobelprijs voor literatuur wordt toegekend aan een auteur van wie nog amper werk in het Nederlands is vertaald. Maar ook weer niet zo heel vaak. Vorig jaar was het weer eens raak, toen de Amerikaanse dichter Louise Glück (1943) de prijs mocht ontvangen. Haar relatieve onbekendheid in Nederland komt overigens geheel voor rekening van Nederland zelf, want Glück behoort tot de meest bekroonde (en laat ik maar op mijn conclusie vooruitlopen: ook een van de beste) dichters van de laatste halve eeuw. Sinds haar debuutbundel Firstborn uit 1968, een bundel waar zij later trouwens enige afstand van nam, is zij niet meer uit de Amerikaanse letteren weg te denken.

Intussen heeft ook De Arbeiderspers Glück ontdekt. Haar bundel Winter Recipes from the Collective, die eind oktober te verwachten is, zal ook in een Nederlandse vertaling verschijnen. En onlangs verscheen Averno, een bundel uit 2006, in een tweetalige editie. De uitstekende Nederlandse vertaling is van Radna Fabias, die onlangs in Trouw vertelde: ‘Zo eenvoudig als het oogt, het werk van Louise Glück is complex en gelaagd, met betekenisdragers op allerlei verschillende plekken. Haar stijl is meer fluisteren dan schreeuwen.’

De titel van de bundel verwijst naar het Lago d’Averno, een klein kratermeer ten westen van Napels, waarvan de Romeinen dachten dat het de toegang tot de onderwereld was. Het vormt zodoende tegelijkertijd een verbinding als een scheiding tussen twee werelden. Die scheiding zien we in de gedichten ook terug. Vaak letterlijk via de mythen van Orpheus en Eurydice en, prominenter, van Persephone en Demeter. Maar ook verhulder in beschouwende strofen over lichaam en geest, leven en dood.

Glücks poëzie is zeker niet hermetisch, eerder toegankelijk; het Nobelprijscomité maakte onder andere gewag van de ‘sobere schoonheid’ van haar poëzie. De Groene Amsterdammer noemde haar een dichter ‘van wie het werk uit zichzelf zingt’. Ze maakt veelvuldig, krachtig en effectief gebruik van enjambementen. Kijk bijvoorbeeld hoe hierboven ‘This/Dit’ in de vierde regel niet alleen geïsoleerd staat, maar ook opvallend autonoom, heersend over de omringende regels. Dergelijke ingrepen vormen een uitdaging voor een vertaler, want het moet in een andere taal maar net zo uitkomen. Fabias was zich daar terdege van bewust en ging de uitdaging niet uit de weg. Soms schreef ze wel vijf varianten, zegt ze in het interview met Janita Monna, waarna het dan vaak toch de eerste werd.

En dan hebben we het alleen nog maar over de vorm. Inhoudelijk gebruikt Glück het onderwereld- of Persephone-motief ook om het over universelere thema’s te hebben, zoals ongelijkheid en onderdrukking. En ook vervreemding en onthechting:

Natuurlijk vormen de klassieke goden een sterk poëtisch motief als je misogynie aan de kaak wilt stellen. De meedogenloos egoïstische manier waarop Hades Persephone dwingend aan zich bindt – en in zekere mate ook Eurydice – zullen hun metaforische rol tot in lengte van eeuwen in de literatuur blijven spelen. Bijzonder is de krachtige, moderne stem die Glück aan de vrouwen meegeeft. Zij zijn niet alleen maar slachtoffer, zij zoeken niet langer de schuld bij zichzelf, maar zij komen ook tot leven in hun onrust en hun verzet tegen een lot dat ooit onontkoombaar leek. In onderstaand fragment uit ‘A Myth of Innocence/ Een mythe van onschuld’ speelt de gelatenheid over het lot nog een overheersende rol, maar let ook hier op de muzikaliteit van deze poëzie en, opnieuw, op de bijzondere, inhoudelijk sterk ondersteunende rol van de enjambementen.

Het is overigens niet alleen duisternis en rechtvaardig activisme dat Glücks poëzie kenmerkt. Het Nobelprijscomité herkende in haar werk ook ‘a voice full of humor and biting wit’, die zich ook voor kan doen als ontwapenende zelfspot, zoals in deze passage uit het titelgedicht:

De bijzondere poëzie van Louise Glück, al heel lang bekend bij ingewijden en bewonderaars, is dankzij de soepele vertaling van Radna Fabias nu eindelijk voor een groter Nederlands publiek beschikbaar. En dat smaakt naar meer. Gelukkig hoeven we niet al te lang op de volgende bundel te wachten, die verschijnt eind oktober in het Engels. Fabias is naar eigen zeggen inmiddels met de vertaling van Winterrecepten van het collectief bezig.

Jan de Jong

Louise Glück – Averno. Vertaald door Radna Fabias. De Arbeiderspers, Amsterdam-Antwerpen. 160 blz. € 22,50.