Klussende Polen

Als je je huis voor een redelijke prijs wilt verbouwen, dan huur je een stel Polen in. Dat deed ook Jaap Robben die net over de Duitse grens woont. Over de verbouwingsperikelen schreef hij columns en een wat langere reportage in het dagblad Trouw. Die stukken zijn verzameld en van illustraties voorzien in het compacte boekje Zwijgmannen.

Natuurlijk krijg je de verwachte, komische bouwongemakken, dankzij de gebrekkige communicatie in rudimentair Duits, maar Zwijgmannen is meer dan dat. Als Marek een keer in zijn eentje op zondag komt klussen, leidt dat tot een basaal gesprek: ‘Gestern. Mein Sohn fünf Jahr.’ Robben wist niet dat Marek nog zulke jonge kinderen had en vindt het rot dat hij zo ver van zijn jarige zoon is. Als Robben vraagt of hij al cadeautjes heeft voor hem, verduidelijkt Marek: ‘Gestern mein Sohn fünf Jahre tot.’

Wat Zwijgmannen in die beperkte hoeveelheid bladzijden pijnlijk duidelijk maakt, is de grote tweedeling in Europa. Je kunt de Poolse mannen als anonieme groep benaderen, maar je kunt ze ook als individuen zien die uit alle macht proberen er iets van te maken in het leven. Robben zoekt continu contact met de mannen, waardoor ze iets toeschietelijker naar hem worden.

Robben kan luchtig beschrijven hoe hij ontvangen wordt op de plek waar de Poolse mannen overnachten, maar het gebouw met kapotte ramen die dichtgeplakt zijn met vuilniszakken geeft de mensonterende manier weer waarop wij met goedkope arbeidskrachten omgaan. Die politieke conclusies trekt de schrijver niet. Hij hoeft alleen maar de versleten banken, de met sigarettenrook verzadigde lucht, de piepkleine slaapkamers en de vuile kleding te beschrijven en je trekt die conclusie zelf wel.

In een wat langer stuk gaat Robben met de Kerst met de klussers mee naar hun huis in Polen. Voorman Iwan heeft pas op weg naar huis aan zijn vrouw gemeld dat er een gast meekomt, maar de schrijver wordt heel natuurlijk opgenomen in het familieleven. Tussen alle gastvrijheid, hartelijkheid en vrijgevigheid maakt de vrouw van Julia een opmerking die Iwan slechts met tegenzin vertaalt voor Robben. ‘Het is niet makkelijk om hier jong te zijn,’ zegt hij dan. ‘Maar het is ook niet makkelijk om hier een moeder te zijn.’ Het zijn dat soort terloopse zinnetjes die de uitzichtloosheid laten zien van veel Polen die door de economische situatie gedwongen worden elders te werken. Zwijgmannen toont zonder te veroordelen die keiharde werkelijkheid.

Coen Peppelenbos

Jaap Robben – Zwijgmannen. De Geus, Amsterdam. 116 blz. € 15,-.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 3 december 2021.

Lees ook de recensie van Miriam Piters over Zwijgmannen.