Opruimen tot je stekels ervan glimmen

Wat in de wetenschap het Antropoceen heet, het tijdperk waarin de mens het milieu en het klimaat beïnvloedt, noemen de egels ‘de Sjeestijd’. Die tijd, waarin alle dieren voortdurend in beweging waren en het heel erg druk hadden, ligt inmiddels achter ons in Egalus van Marije Tolman, het prentenboek van de Kinderboekenweek 2022. Dat blijkt uit de vraag van één van de kleinkinderen van opa Egel. ‘Opa, kan je ons het verhaal uit de Sjeestijd nog eens vertellen?’

Als opa begint te vertellen zijn de egels al aan hun winterse rustperiode begonnen. Een bijna paginagrote tekening laat zien hoe de twaalf kleinkinderen gezellig op kussentjes op de grond liggen te lezen en de houtkachel brandt.

Buiten is het stil en koud.
Binnen ruikt het naar bosbessentaart.

Ook op de tekening ernaast, waar het pijpje van de houtkachel uit de grond steekt, wordt gelezen, door de krokodil en de pauw. Het bos waarin zij zich bevinden is hallucinant fluorescerend oranje, een belangrijke kleur in het boek omdat ook het hesje van Egalus die kleur heeft. Terwijl iedereen druk aan het werk is en haast ongemerkt de hele wereld vervuilt, beweegt een eigenwijze egel tegen de stroom in. Egalus, de held van het verhaal, houdt van luieren én van opruimen. Gehuld in een oranje hesje en gewapend met een drietand gaat hij de strijd aan met het vuil. Sisyfusarbeid, want ‘als het bos leeg was, lagen de bergen weer vol’. Aan de bedrijvigheid van de dieren komt namelijk geen einde. Hoe ze constant in stromen en zwermen bewegen is prachtig in beeld gebracht door Marije Tolman, die groepjes neushoorns laat rennen, puffins laat springen, krokodillen laat bodysurfen en vogeltjes Formule 1-circuitvlaggen in hun vlerken geeft om snelheid te suggereren. Wat het nut van al die drukte is, is onduidelijk, maar dat geldt natuurlijk voor veel werknemers tegenwoordig. De Amerikaanse antropoloog David Graeber bedacht niet voor niets de term ‘bullshitbanen’.

De andere dieren lijken Egalus helemaal niet waar te nemen. Op de tekeningen staat hij geïsoleerd in een hoekje te prikken. Daar komt verandering in als hij letterlijk omvalt. Hij bezwijkt onder de enorme afvalberg op zijn rug. Egalus wordt naar huis gestuurd voor een winterslaap en de andere dieren nemen het opruimwerk over.

Egalus is een ecokritische allegorie die niet moeilijk te interpreteren is. Hoewel de boodschap er misschien een beetje dik bovenop ligt, is het een fijn verhaal. De raamvertelling geeft het een prettige diepte. Op de tekeningen is ontzettend veel te zien. Marije Tolman speelt met bonte kleuren, contrasten, verbindingen, herhalingen, stromen en zwermen. En de manier waarop ze dieren tekent, is geweldig. Wie goed kijkt, herkent ook haar creatie Vosje uit het gelijknamige boek van Edward van de Vendel dat Marije Tolman illustreerde en de zwermen gaaien uit De eik was hier van Bibi Dumon Tak.

Net als in Vosje vormen risoprints van gefotografeerde landschappen het decor voor de activiteiten van de dieren. Ze verlenen het verhaal ook een zeker realisme. Het gaat misschien wel niet alleen om een fictief dierenrijk in Egalus. Het woord voor wereld is woud, zo noemde sciencefictionauteur Ursula Le Guin één haar boeken, een roman die net als Egalus ecokritisch te lezen is.

Egalus is ook een fijn boek omdat het hoop biedt. Een individu dat de moed heeft het anders te doen en zich verzet tegen de massa kan het verschil maken.

Marie-José Klaver

Marije Tolman – Egalus. CPNB Prentenboek Kinderboekenweek 2022. 26 blz. € 8,25.