Leerlingen in het voorgezet onderwijs lezen graag eigentijdse populaire jeugdboeken: van Mel Wallis de Vries tot Cis Meijer of Anna Woltz tot Maren Stoffels. Auteurs van wie het werk helaas nogal eens onder de radar blijft op een website als Tzum (of in de kwaliteitskranten). Daarom starten Erik-Jan Hummel en Willem Goedhart, beiden docenten Nederlands, deze zomervakantie met een reeks recensies over populaire titels die hun leerlingen ook lezen. De belangrijkste vragen: is dit een boek dat we zouden aanraden? Fungeren deze boeken als spiegel voor tieners, en/of openen ze vensters naar de hedendaagse wereld?

Een potje wraak op het regime

In tijden van maatschappelijke onrust viert het genre van de dystopie hoogtij. Een wereld die er nog beroerder aan toe is dan onze werkelijkheid kan zowel dienen als een doemscenario en geruststelling: het kan nóg erger. Bovendien bevat een dystopisch verhaal altijd een held die in opstand komt tegen het kwaadaardige regime en de universele waarden van vrijheid, gelijkheid en liefde vertegenwoordigt, uiteraard met gevaar voor eigen leven. Dit is natuurlijk een aantrekkelijk idee in een maatschappij waarin jongeren steeds meer worden uitgedaagd om met anderen te concurreren en hun plekje te veroveren, veelal ten koste van een minder bevoorrechte leeftijdsgenoot. Het gaat, zoals Hans van Wetering al schreef in de VPRO Gids, over ‘het aftasten van grenzen en het bevechten van de eigen identiteit. Daar komt bij dat de protagonisten, veelal onzekere maar dappere tienermeisjes, in hun strijd tegen de volwassen maatschappij vaak succesvol zijn.’

Amarant, van de populaire Vlaamse schrijver en boekenvlogger Emmelie Arents (28), bevat maar liefst twee jonge vrouwelijke hoofdpersonen die in opstand komen tegen de heersende macht. Beiden groeien op in Amarant, een moderne stad die hermetisch is afgesloten van de gevaarlijke buitenwereld. In deze stad heerst een strikt hiërarchisch systeem: het volk wordt onderdrukt door een kleine groep supermensen (de Imperials), een soort klonen die door leider Derix Silas gecreëerd zijn in een poging de mensheid te verlossen van ziektes en ander menselijk leed. Uiteraard is dit project niet geheel succesvol gebleken: er heerst een mutatie onder Imperials die leidt tot orgaanfalen, waardoor het volk verplicht wordt hun organen te doneren aan de rijke bovenklasse. Dit alles is natuurlijk een uitstekende setting om angst en verdeeldheid te zaaien en een tegenreactie uit te lokken, waarbij onze hoofdfiguren in beeld komen.

Arelle is een tienermeisje dat met haar familie in erbarmelijke omstandigheden leeft en in wiens omgeving vrienden en bekenden worden afgevoerd voor verplichte orgaandonatie. Ze werkt als huishoudster bij een rijke familie van Imperials en ontmoet in die hoedanigheid een dokter, die haar niet als grof vuil behandelt, maar juist interesse toont in haar leefwereld. Via hem maakt Arelle kennis met STORM, een organisatie die zich buiten de muren van Amarant schuilhoudt en van plan is het systeem te vernietigen. Arelle is onmiddellijk overtuigd dat ze deze groep moet steunen, al dan niet vanwege haar gevoelens voor de charmante dokter.

Het andere hoofdpersonage is Ceda; een Creatie die onlangs geschapen is door diezelfde dokter. Dat Ceda geen lang leven beschoren is blijkt al snel wanneer ze haar organen moet afstaan aan de zieke dochter van de grote leider. De Creatie blijkt echter, in tegenstelling tot veel van haar soortgenoten, over een eigen wil te beschikken en besluit daarom te vluchten. Ceda ontmoet het meisje Alyce, dat haar hele familie heeft verloren en dus ook wel in is voor een potje wraak op het regime. Samen gaan ze buiten Amarant op zoek naar STORM om de Imperials gezamenlijk omver te werpen.

Hoewel de complete opzet van Amarant lang niet onaardig is, vraagt het wel veel suspension of disbelief van de lezer. We komen weinig te weten over het ontstaan van Amarant en hoe die duistere maatschappij functioneert, laat staan hoe de Creaties precies in elkaar zitten. Het boek is daarom geen intrigerende verkenning van moderne technologie, kunstmatige intelligentie, amorfe levensvormen of andere typische elementen uit sciencefiction-verhalen. In plaats daarvan draait het vooral om klassieke menselijke waarden: personages die verliefd worden, angst voor pijn of de dood ervaren en vooral veel morele gevoelens koesteren over maatschappelijk onrecht en een betere wereld wensen.

Dat het venster van die gewenste utopie niet eenvoudig bereikt kan worden is een geslaagde boodschap die Amarant weet over te brengen. Naarmate het boek vordert, blijken de figuren wat minder zwart-wit dan ze in eerste instantie lijken, en ook de rebellen blijken niet geheel vrij van onbesproken gedrag, laat staan dat ze uiteindelijk een betere maatschappij voor alles en iedereen kunnen creëren. De tienermeisjes worden daarom gedwongen om lastige keuzes te maken en daarbij te vertrouwen op hun gevoel of instinct, wat niet altijd goed uitpakt. In dat opzicht is het boek een uitstekende spiegel voor getroebleerde, doemdenkende tieners.

In literair en stilistisch opzicht valt er heel wat aan te merken op Amarant. De psychologie en motieven van de bijfiguren zijn amper uitgewerkt en ook de kunstmatige setting roept heel wat vraagtekens op. Er is onvoldoende tijd om deze te beantwoorden, omdat het verhaal in een sneltreinvaart wordt afgewerkt: vrijwel elk hoofdstukje van circa tien pagina’s bevat een wending of andere schokkende gebeurtenis. Hiermee wordt het verhaal geen moment saai, en sommige wendingen zijn daadwerkelijk onverwachts en goed gevonden, maar een beetje meer ademruimte of een stapsgewijze opbouw met wat sfeervolle zijpaadjes had het boek zonder twijfel goed gedaan.

Al met al is Amarant een zeer geschikt boek voor leerlingen in klas 2 of 3: het verhaal bevat veel vaart, spanning, expliciete gevoelens en bij vlagen wat droge humor. Het leest meer als het script van een hedendaagse serie of film dan een goed boek, maar dit zal voor veel jonge lezers een pluspunt zijn. Daarnaast bevat het werk genoeg aanknopingspunten en boeiende thema’s om met elkaar in gesprek te gaan; zie ook het lesmateriaal van de Jonge Jury. Voor fans van internationale bestsellers als The Hunger Games of Divergent is Amarant een must, en boven alles een manier om zich 320 pagina’s lang onder te dompelen in een verhaal vol spanning en sensatie.

Willem Goedhart

Emmelie Arents – Amarant. Hamley Books, Sint-Amands. 320 blz. € 20,99.

(Voor de banner boven deze foto is gebruik gemaakt van deze foto van Burst CC0, via Pexels)