Het komt uit de lucht vallen

Onvergetelijk en hartverwarmend noemt de uitgever Dingen die uit de hemel vallen van de Finse schrijfster Selja Ahava. Het zijn nogal subjectieve criteria, want hoe weet of meet je wat er onvergetelijk is in het hoofd van lezers. En hartverwarmend is al evenmin een beoogde literaire waarde. Aan dit boek zitten door de belangrijke stem die het jonge meisje Saara heeft bepaalde aspecten die je jeugdig onschuldig kunt noemen, maar de onderliggende laag is eerder ambigu en ontregelend. Kenmerken die van groter betekenis zijn.

Saara leeft met haar ouders Pekka en Hannele op het Finse platteland in een romantisch oud houten huis, zoals je die ook kent uit Scandinavische en Finse jeugdverhalen. Het zijn ontspannen mensen, wat wel blijkt uit de benaming van hun woning, het Zaagselhuis. Vader klust er graag in rond en dat vertaalt zich dus in veel zaagsel. Moeder bekommert zich al even eigenwijs om de (moes)tuin. Tot er een brok ijs op haar hoofd valt en ze op slag dood is. Weg idylle.

Het stomme toeval dat zoiets je overkomt is het leidende thema in wat volgt. Soms laten brokken ijs los van een vliegtuig en als je de enorme pech hebt dat je precies op de verkeerde plek staat, is je lot beklonken. Er valt wel meer uit de lucht, stelt de googlende vader vast. En ook de artistiekerige tante Annu weet dat toeval bestaat: zij wint maar liefst twee keer de Super Mega Jackpot. Eén keer vond ze geweldig, want ze kon lange tijd maar met moeite de eindjes aan elkaar knopen, terwijl nu de aankoop van een landgoed met eigen schaapskudde binnen bereik kwam, maar twéé keer blijkt voor haar vooral een bron van zorg en enorme vermoeidheid.

Ik lijk wel verlamd, ik zit maar te piekeren. Het is alsof ik iets maar niet kan begrijpen. Mijn hele leven is gespleten. Een deel van mij functioneert als vanouds, staat ’s morgens op, loopt rond, eet. Ik sta in de supermarkt tussen de schappen en de andere klanten hebben geen idee dat mijn leven is ontwricht. Dat die vrouw nergens meer een verklaring voor heeft. Dat ze lottomiljonair is.

Wie dit allemaal aanziet is Saara, een vroegwijs meisje van een jaar of acht, later in het boek wat ouder. zonder broertjes of zusjes. Ze denkt veel na, laveert tussen de volwassen en kinderlijke ervaringen door en worstelt erg met de onverwachte gruwelijke dood van haar moeder. Overigens ook met de contacten met haar stiefmoeder Krista, die zo anders is dan Hannele.

Ahava’s roman, haar tweede, heeft een zoete buitenlaag, die de willekeur waar ieder mens maar mee moet leren leven in kleine doses prijsgeeft. Willekeur die zich dus kan vertalen in een fatale brok ijs op je kop of juist een dubbele lottoprijs, maar even gemakkelijk in talloze andere vormen. Saara probeert met haar kinderbrein alles te ordenen, nog zonder te weten dat dat een onmogelijke opgave is. Hetzelfde blijkt, op een volwassener niveau, te gelden voor Pekka, tante Annu en de op zeker moment zorgelijk zwangere Krista, die echt mensen van deze tijd blijken te zijn. Geobsedeerd door risico’s en effectief gewaande manieren om ze te beteugelen. Of het nou om de constructie van hun houten huizen gaat of om hun leefgedrag:

Ik heb die dokter gegoogeld en hij is drie jaar jonger dan ik. De tweede echo heb ik laten schieten en binnen een week was ik het alweer bijna vergeten. Ik ging naar de zwangerschapscursus en gedroeg me net als de anderen. Pekka en ik kochten een spijlenbedje. Ik heb er een stootrand bij gekocht, met vissen en zeepaardjes erop.

Tante Annu gaat er zelfs over corresponderen met een toevallig in het nieuws aangetroffen visser, die op de Hebriden vier keer werd getroffen door de bliksem. Dat moest, zo dacht ze, wel een ervaringsdeskundige op het gebied van toeval en willekeur zijn. Maar tegen het menselijk lot valt niet te redeneren. Hartverwarmend zou ik het allemaal niet willen noemen, al zijn de opgevoerde mensen nog zo sympathiek, eerder ambigu en ontregelend met elementen van dreiging als uit enge sprookjes. Door de lichtvoetige stijl komt deze roman echter ook gemakkelijk bij je binnen. Waarmee je hem misschien, inderdaad, minder snel vergeet.

André Keikes

Selja Ahava – Dingen die uit de hemel vallen. Vertaald door Sophie Kuiper. Alfabet, Amsterdam. 232 blz. € 22,99.