Een moeder, haar zoon en haar minnaar

De romans van de Argentijnse Ariana Harwicz hebben vele elementen gemeenschappelijk en daarom is Harwicz een schoolvoorbeeld van een auteur die inhoudelijk en vormelijk een consistent oeuvre bouwt. Op stilistisch vlak is er de onopgesmukte taal, de voorkeur voor de monologue intérieur, de dichte tekstblokken zonder witregels en de plotse verandering van het vertelperspectief. Inhoudelijk blijkt uit haar drie naar het Nederlands vertaalde romans – eerder verschenen Sterf, Liefste (2021) en Bezeten (2022) – dat de personages leven aan de zelfkant van de maatschappij, geestelijk labiel zijn en/of een bizarre of perverse houding tot elkaar hebben. De romans zijn donker en compromisloos.

In Rijp worden de relaties tussen drie personen blootgelegd. Er is een moeder, haar zoon en een minnaar. De personages hebben geen naam – dat is gebruikelijk bij Harwicz. Moeder en zoon wonen in een vervallen huis in een dorp tussen hangjongeren, arbeiders en nieuwkomers. De plaatselijke kunstenares graaft dode dieren op en bewaart foetussen in bokalen – de toon is gezet. Al vlug wordt duidelijk dat de moeder woedeaanvallen heeft, drinkt, zichzelf niet verzorgt en psychisch labiel is. Bovendien is ze racistisch. Na een soort aanval belandt ze in het ziekenhuis. Ze heeft hoge koorts, krijgt medicatie maar nooit wordt duidelijk wat er precies aan de hand is.

De moeder is niet in staat om voor haar tienerzoon te zorgen. Ze plegen samen winkeldiefstallen en gaan jagen. Als een maatschappelijk werkster op bezoek komt, kijkt ze naar het stof en de rommel en vraagt hoe ze het tijdens de winter zullen doen zonder degelijke verwarming. Er is dikwijls geen eten in huis, de zoon spijbelt en de moeder vergeet hem op te halen:

Ik kan niet straal vergeten zijn hem op te halen op de dag van de laatste tentamens, want toen hij zich weer op me stortte, zei ik met zijn speeksel in mijn mond: ik moet gaan, ik moet gaan, wel tien keer. Ik speur verder naar een jongen die zijn moeder haat. Naar een jongen in een gescheurde broek en met een rugzak met doodskoppen erop die in zigzag langs de wijngaarden slentert en op de grond spuugt. De planten lopen al uit en geuren naar wiet. Ik knip mijn groot licht aan zodat ik zijn bovenbenen barsten kan zien maken in het beton. Ik ben iemand die altijd toeslaat, ik móét gewoon ergens toeslaan, mijn kind. En ik weet dat het je voor altijd zal bijblijven, de dag dat ik vergat je op te halen. Een moordenares, dat zal ik zijn in de herinnering van mijn zoon. In alles tekort schietend. Mijn handen smeken om genade. Hij is nergens te bekennen.

Van een vader is geen sprake, maar de moeder heeft wel een minnaar. De man is eigenaar van een wijnbouwbedrijf, woont in een groot huis en alles wijst erop dat hij getrouwd is. De moeder is voortdurend bang om zijn liefde te verliezen, ze hunkert naar hem, wacht op hem en is op zoek naar hem. Met haar zoon gooit ze dan wel weer de ruiten van zijn huis in.

Rijp is een verontrustende roman waarin de auteur het beeld van het ideale gezin stukslaat. Zowel in Sterf, Liefste als in Bezeten deed ze dat ook al door te tonen dat het moederschap geen vanzelfsprekendheid is. Opnieuw laat ze in Rijp haar licht schijnen op een in armoede levend disfunctioneel gezin. In een voortdurende stroom van gedachten en gesprekken wordt bovendien duidelijk dat de verhoudingen tussen de personages behoorlijk complex zijn. Er zijn momenten van liefde, maar ook van afkeer en haat. Soms wordt perversie gesuggereerd. De sfeer van het boek is grimmig. Een duidelijk afgebakend verhaal is er niet. Af en toe krijgt de lezer over onduidelijke zaken verder in het boek meer informatie, maar zeker niet alles wordt mooi afgerond. Ook is niet altijd duidelijk of iets een gedachte, een droom of een hallucinatie is. Rijp is een prachtige experimentele roman die zelfs na twee eerdere romans met dezelfde sfeer nog altijd hard binnenkomt.

Kris Velter

Ariana Harwicz – Rijp. Vertaald uit het Spaans door Eugenie Schoolderman. Vleugels, Bleiswijk. 65 blz. € 22,90.

Te koop bij de betere boekhandel of direct bij de uitgever.