De wederopstanding van een viool

Als er iets is dat geweld en agressie kan weerstaan, zelfs overwinnen, dan is het wel muziek. Daarvan zijn de hoofdpersonages in Versplinterde ziel, de fijnzinnige roman van Akira Mizubayashi, het wel eens. Zelfs als bruut geweld in het Japan van eind jaren dertig van de vorige eeuw tot een moordaanslag op een uitzonderlijke viool leidt.

Niet alleen in Europa, ook in Japan hadden ultranationalistische, fascistoïde krachten toentertijd de macht overgenomen. Alles wat ook maar rook naar buitenlandse invloed of communistische sympathieën, moest rigoureus monddood en onschadelijk gemaakt worden. Dat ondervinden ook vier jonge musici, een Japanse violist en zijn drie Chinese vrienden, die als strijkkwartet Rosamunde van Schubert uitvoeren.

Nadat militairen naar binnen zijn gestormd en de vier intimiderend vragen hebben gesteld, stampt een van hen met zijn zware laarzen de kostbare viool van Yu Mizusawa aan stukken, waarbij slechts de krul en de stelschroeven intact blijven. De violist had even daarvoor zijn zoontje Rei in een kast verstopt om hem het vreselijke lot te besparen, waarvoor hij voor zichzelf en zijn vrienden vreesde. Een van de militairen, een zekere luitenant Kurokami, vindt echter de haat die door een ondergeschikte wordt afgereageerd op de viool, een topstuk van de beroemde vioolbouwer Nicolas Francois Vuillaume, verschrikkelijk.

Meneer Mizusawa, zou u iets kunnen spelen om ons te tonen dat u werkelijk muziek maakt? Het was het mooiste geweest als u ons het plezier kon doen Rosamunde uit te voeren met uw echtgenote en uw vrienden, maar helaas verkeert uw viool in deze beklagenswaardige staat vanwege iemands betreurenswaardige stompzinnigheid.

Als de vier musici zijn weggevoerd, pakt Kurokami de resten van het gemolesteerde instrument op en opent de kastdeur, waar hij onverwacht het doodsbange elfjarige kind ziet zitten. Hij geeft hem de ontzielde viool, lacht het jochie meewarig toe en moet zich dan weer snel bij zijn superieur voegen.

Deze korte, vreselijke gebeurtenis heeft het latere leven van Rei altijd beheerst. Zijn vader zag hij nooit meer terug en omdat hij werd geadopteerd door Franse vrienden van zijn vader, werd hij uiteindelijk in de eerste plaats Fransman met de aangenomen naam Jacques Maillard. Hij leeft echter onafgebroken met zijn Japanse jeugdtrauma, ook als hij later luthier, vioolbouwer, wordt en met de archetière, strijkstokkenmaakster, Hélène gaat samenwonen.

Mizubayashi’s roman ontwikkelt zich op een serene, heel Japanse manier, met kleine, vaak zich herhalende gedachten, uiterst beleefde ontmoetingen met kopjes thee en rijsthapjes en natuurlijk muziek. Daarbij volg je Rei, die het zich als zijn levensdoel heeft gesteld de viool te ‘reanimeren’ om zo de ziel ervan te laten herrijzen. Een eerbetoon aan zijn geliefde verdwenen vader en niet minder als bezwering om kwade krachten en demonen te verslaan. Mizubayashi verwijst daarbij naar de fascistoïde tendenzen van die jaren, die je in breder perspectief gemakkelijk kunt vertalen naar de nieuwe dreigingen van onze tijd.

Met twee onverwachte en verrassende ontmoetingen wordt de oud geworden Rei na vijfenzestig jaar in staat gesteld zijn verleden te verwerken, waarbij de na vele jaren intensieve arbeid heropgebouwde viool centraal staat. Je kunt er een teken van hoop in lezen en het vertrouwen in de nauwelijks voorstelbare mogelijkheden van vriendschap. Waarbij muziek als die van Schubert en Bach een voorname rol speelt.

Schrijver Akira Mizubayashi (1951) doceert al jaren Frans aan de Universiteit van Tokio, een buitengewoon gevolg van zijn vroege jeugdliefde voor de Franse taal en cultuur, de jaren waarin hij graag naar de Franse radio luisterde. De door het noodlot Fransman geworden Rei uit deze roman is dus geen alter ego, maar eerder een personage waarmee Mizubayashi leven en cultuur van een Japanner in Europa kan overbrengen. Dat werd in Frankrijk ook gewaardeerd. Versplinterde ziel werd er een ware bestseller toen lezers elkaar er via social media op gingen wijzen.

André Keikes

Akira Mizubayashi – Versplinterde ziel. Vertaald uit het Frans door Hans R. van Riemsdijk. Tzara / Standaard Uitgeverij – Antwerpen. 184 blz. € 24,99.