Drie Catalaanse Mundeta’s

Catalaanse journalist, tv-persoonlijkheid en schrijver Montserrat Roig (1946 – 1991) had haar literaire reputatie al gevestigd met haar Barcelona-trilogie toen zij in 1991, veel te jong, overleed aan borstkanker. Roig schreef die trilogie tussen 1972 en 1980, in het Catalaans. Bij Uitgeverij Cossee verscheen onlangs een vertaling van het eerste deel, Vaarwel Ramona. De uitgave van deel twee, Kersentijd, staat gepland voor dit najaar en die van deel drie, Het paarse uur, voor het voorjaar van 2026.

Vaarwel Ramona is op zichzelf ook een drieluik. Drie Ramona’s, de eerste de moeder van de tweede en grootmoeder van de derde, gaan als jonge vrouw alle drie door het leven onder hun koosnaam Mundeta (Catalaans voor: klein meisje). De oudste vertelt over de jaren rond 1900, waarin ze trouwt met Francisco, of beter gezegd misschien: aan deze typische bourgeois wordt uitgehuwelijkt. Haar dochter, de tweede Mundeta vertelt over hoe ze in paniek door Barcelona rent, op zoek naar Joan, haar vriend, van wie ze enkele maanden zwanger is. Het is oktober 1934, linkse activisten zijn in opstand gekomen tegen de radicaal-rechtse regering. Joan is verwikkeld in duistere handeltjes, waarover hij tegen Mundeta niets heeft losgelaten. Hij heeft met haar een ontmoetingsplek afgesproken voor het geval hij niet naar haar terug kan en nu juist op die plek eist een zware bomaanslag tientallen doden en gewonden. Is hij daar een van? Ligt hij in een van de ziekenhuizen? Of is hij nog in Burgos, waar hij ‘iets’ wilde doen bij of met de regeringstroepen die de stad stevig in handen hebben?

De derde Mundeta staat op het punt de stap te maken van adolescentie naar volwassenheid. Ze studeert midden jaren 1960 in Barcelona aan de universiteit. Ze is verliefd op Jordi, student, activist en actieleider, wiens optredens in felle groepsdiscussies, discussies waarin met marxistische begrippen wordt gegoocheld, tot arrestatie van deelnemers kunnen leiden. Spanje verkeert immers nog in de fascistische greep van Franco. Jordi is van de vrije liefde, wat vooral betekent dat hij het bed moet kunnen delen met wie hij wil.

Roig heeft de relazen van de drie Mundeta’s opgeknipt tot fragmenten en daarmee de tekst opgebouwd, met behoud van hun respectieve chronologische orde. Alleen de fragmenten waarin de eerste Mundeta aan het woord is, worden voorafgegaan door een datering, allemaal rond 1900. De andere worden slechts door witregels van elkaar gescheiden. De openings- en de slottekt zijn cursief afgedrukt en bevatten het relaas van de panische zoektocht naar Joan van de tweede Mundeta.

Maakt die vorm Vaarwel Ramona bijzonder, veel meer doet dat het feit dat Roig de geschiedenis louter door de ogen van drie vrouwen laat zien en zo als het ware van binnenuit toont wat het voor vrouwen betekende te leven in een samenleving die tot op het bot patriarchaal was. En deels nog steeds is, moet ik daar misschien aan toevoegen. Roig beschrijft niet alleen hoe haar Mundeta’s in dat patriarchaat gevangen zitten, maar ook hoezeer de patriarchale cultuur het vrouwbeeld van mannen en het zelfbeeld van vrouwen beïnvloedt. De eerste Mundeta staat met beide beiden benen in de grootstedelijke, Catalaanse bourgeoisie, drager van waarden en normen die voor vrouwen als dwangbuizen zijn. Voor haar lijken leven en liefde in het teken te moeten staan van reductie tot louter vorm. Haar man doet daar op zijn eigen wijze aan mee: hij verwoordt zijn liefde in verzen die hij aan haar opdraagt, verzen die net als zijn liefde vorm en vormelijkheid zijn.

Zijn de twee andere Mundeta’s van dat bourgeoiskeurslijf bevrijd? Anders dan de eerste Mundeta maken zij geen deel meer uit van de nietsdoende klasse. Roig laat echter zien dat ook deze Mundeta’s hun existentie als afhankelijk ervaren van de man voor wie zij het object van zijn liefde willen zijn. In het bewustzijn van de derde Mundeta begint dat te wringen, maar vooralsnog leidt dat eerder tot geestelijke verwarring dan tot inzicht.

Vaarwel Ramona is geschreven in een vlotte, levendige stijl, die ook bewijst dat Roig de literaire kunst beheerste om te tonen zonder uit te (hoeven) leggen. Wie aan deze roman begint, zal het daar niet bij laten en ook de twee resterende delen van de trilogie gaan lezen.

Hans van der Heijde

Montserrat Roig – Vaarwel Ramona. Vertaling Adri Boon. Cossee, Amsterdam. 256 blz. € 24,99.