Het belachelijke prijzencircuit

Edward St Aubyn is de afgelopen jaren voornamelijk geprezen, en terecht. De lof verdiende St Aubyn met het wonderbaarlijke leven van Patrick Melrose en zijn verknipte familie. De vijf romans die samen de ‘Patrick Melrose-novels’ vormen, zijn het beste te karakteriseren als Albert Camus meets Oscar Wilde; een combinatie van de soepele satirische stijl van Wilde en de thema’s van Camus – hoofdpersoon Patrick Melrose loopt trouwens in één van de romans met een exemplaar van De mythe van Sisyfus op zak. St Aubyn schreef ook romans zonder Patrick Melrose in de hoofdpersoon, zoals het middelmatige A Clue to the Exit. En ook in de nieuwe roman Lost for Words is Patrick Melrose afwezig, net als het niveau van de romans waarin hij de hoofdpersoon is.

met stomheid geslagenLost for Words is een satire op het Britse literaire leven. Het draait allemaal om de literaire prijs Elysian – de fictieve variant van de Booker Prize. De personages van de roman zijn schrijvers, redacteurs en juryleden van de prijs. De jury bestaat uit politicus en voorzitter van de prijs Malcolm Craig, columniste Jo, academica Vanessa, thrillerauteur Penny en acteur en afwezige bij de vergaderingen Toby. De schrijfster Katherine heeft een relatie met haar redacteur Alan, maar zijn assistente zendt niet het manuscript van Katherine in, maar per abuis het kookboek The Palace Cookbook van Auntie. Katherine heeft het kookboek meegenomen toen ze in Inia op bezoek was bij Sonny, de neef van Auntie. Sonny heeft een zelfverklaard meesterwerk geschreven maar tot zijn ontzetting haalt hij niet eens de longlist. En dan zijn er nog de auteurs Sam en de Fransman Didier. Veel personages, en allemaal staan ze in dienst van een doel: het literaire leven en met name het prijzencircuit belachelijk maken.

Wat een satire altijd vervelend maakt is de guitige stijl, de stijl waarbij elk woord uitroept hoe belachelijk alles wel niet is. Gelukkig hanteert St Aubyn in deze roman het soepele Engels van zijn vorige romans. Daarnaast maakt hij niet alles en iedereen belachelijk om te laten zien hoe integer, slim, goed, talentvol etc. etc. hijzelf is. Wat is literatuur? Wat is goede literatuur? Dit zijn geen vragen waar de juryleden zich mee bezig houden; relevantie maakt plaats voor kwaliteit en politiek voor literaire liefde. Vanessa is de enige in de jury die verstand heeft van literatuur, maar in dit geval is kennis geen macht, maar eerder een handicap. De columniste Jo zet zich in om The Palace Cookbook op de shortlist te krijgen en natuurlijk is Vanessa daar tegen:

‘I’m surprised that you don’t recognize its qualities,’ she said to Vanessa. ‘You claim to be an expert on contemporary fiction and yet, faced with a ludic, postmodern, multi-media masterpiece, you naively deny that it’s a novel at all.’
‘It’s not a novel,’ said Vanessa, ‘it’s a cookbook. It’s called The Palace Cookbook because it’s a cookbook.’ She let out a growl of childish fury.
‘It tells the story of a family,’ said Jo, admirably calm under fire, ‘through cooking. What could be more universal, after all, than the language of food?’
‘Inuit, Catalan, Gaelic, any fucking language,’ said Vanessa, ‘because food isn’t a language, it’s something you eat.’

De roman is bij vlagen geestig en het is vermakelijk om te lezen hoe ironisch, debiel en belachelijk de (literaire) wereld en het (literaire) leven is. Het is allemaal ook niet onbekend. En alles belachelijk maken en ironiseren moet geen doel op zichzelf zijn, de satire moet iets ontmaskeren en daarna er iets tegenover stellen, want dat laatste maakt namelijk het verschil tussen goede literatuur en een tv-programma als Koefnoen. Het is het verschil tussen afbreken en in opstand komen; het eerste is het domein van de tv en de laatste die van de roman. De opstand bestrijdt het absurde, maar hierdoor wordt ook duidelijk wat waardevol en belangrijk is. Dit is ook weer het verschil tussen een roman als tussen Lost for Words en de goede romans over Patrick Melrose. In de Patrick Melrose-serie combineerde St Aubyn satirische elementen (over de Britse elite) met het absurde levensgevoel van Patrick en juist dit laatste element zorgde voor diepte. Het is niet erg als personages vlak of plat zijn, maar dan moeten ze wel een idee uitbeelden, een constructief idee. In Lost for Words zijn de personages niets anders dan een vehikel voor het beschrijven van een gebeurtenis.

Zo krijgt de roman alsnog een ‘kijk-hoe-fucked-up-de-literaire-wereld-is’ gehalte. En dat is teleurstellend voor een schrijver met de uitzonderlijke talenten van St Aubyn, want na dat de winnaar van de prijs bekend is gemaakt, een zeer voorspelbare winnaar na het bekend maken van de long- en shortlist, is de roman op eens afgelopen, terwijl het dan pas echt zou moeten beginnen.

Koen Schouwenburg

Edward St Aubyn – Lost for Words, vertaald in het Nederlands als Met stomheid geslagen. Picador, 262 blz. € 17,49 / vertaling Nicolette Hoekmeijer, Prometheus, Amsterdam, 224 blz. € 19,95.