Macht en wraak in de engte

De gelauwerde Israëlisch auteur Meir Shalev (1948-2023) debuteerde in 1982 met het kinderboek Michael en het monster van Jeruzalem en schreef ook non-fictie. In 1988 verscheen zijn debuutroman Russische roman, waarmee de weg naar internationale erkenning direct geplaveid werd. Vertel het niet aan je broer is de postuum in Nederlandse vertaling verschenen laatste roman over twee broers die hun leven overdenken tijdens hun jaarlijkse weerzien in Israël; een raamvertelling die regelmatig wordt onderbroken door dialoog tussen de broers.

De zestiger en antiheld Ithamar Diskin – een wat zelfingenomen, masculiene sportleraar in het leger – komt vanuit de VS voor zijn jaarlijkse controle bij de oogarts naar Israël gevlogen; een uitgelezen gelegenheid om bij zijn broer Boaz langs te gaan en hun traditionele broersnacht te houden, die vergezeld gaat van een ruime hoeveelheid boukha, zelfgestookte vijgenbrandewijn. Hij heeft uiteindelijk na jaren het fiat van zijn schoonzus gekregen om Boaz het verhaal op te biechten van zijn ervaring met Sjaron; een nogal directieve vrouw die hij twintig jaar eerder ontmoette in een café en die hem voorstelde met haar mee te gaan. Hij weet dat hij een uiterst knappe verschijning is, zijn ego is gestreeld en hij laat zich leiden over een wirwar van landweggetjes; een labyrint waarvan hij al vermoedt dat hij er zelfstandig niet meer uit zal kunnen ontsnappen.

Na de vrijpartij, waarbij Sjaron stevig de touwtjes in handen houdt, geeft ze aan dat ze wil dat hij de hele nacht blijft en belooft hem als ultieme climax een rijk ontbijt te zullen serveren, in ruil voor nog meer seks volgens haar rigide regeltjes. Maar Ithamar vindt het welletjes en wil dat ze hem de weg terug wijst. Dan slaat ze haar klauwen uit en verstopt zijn bril, waardoor zijn ernstige bijziendheid hem parten speelt en hij ertoe veroordeeld is om haar spelletje mee te spelen.

‘Waar is mijn bril?’ vroeg ik.
‘Die heb je nu niet nodig, we zijn vlak bij elkaar en kunnen elkaar heel goed zien.’
‘Ik geloof dat ik hem naast de wastafel heb gelegd in de badkamer,’ zei ik.
‘Maak je geen zorgen. Bij het ontbijt krijg je hem, om het verschil te kunnen zien tussen het brood en de lepel.’
‘Hoe bedoel je, dan krijg je hem? Heb je hem ergens anders neergelegd?’
‘Ik heb hem neergelegd op een veilige plek, om te voorkomen dat je hem weer laat vallen, zoals bij de poort, en er per ongeluk op gaat staan.’

Net als in De kus van Esau heeft Shalev de bril opgevoerd als motief. Deze keer is het niet de weigering om de bril te dragen, maar juist het ongemak van het verlies daarvan. Ithamar’s blikveld wordt op die manier door Sjaron beheerst, hij kan niet meer waarnemen wat belangrijk is en is zijn zelfbeschikking en de regie over zijn eigen handelen kwijt. Om haar te misleiden noemt hij zichzelf Gadi – ‘mijn weelde’ –, maar ook zij blijkt zo haar geheimen te hebben en wil hem deze ene nacht in haar web spinnen.

‘Kom, wat heb je, Gadi? Hier hou ik niet van. Het lijkt alsof je smeekt,’ zei ze.
‘Interessant,’ zei ik, ‘met wat voor gemak je een smekende man herkent. Aan wat voor kenmerken precies?’
Ze zweeg.
‘Ik ben inderdaad aan het smeken,’ zei ik. ‘Toe, Sjaron, geef me mijn bril, heb medelijden, alsjeblieft.’
‘Je bent een slecht acteur,’ zei ze.
Ik zweeg, maar als vanzelf omklemden mijn armen haar bovenbenen nog steviger.
‘Dat is te hard! Dat vind ik niet fijn!…’ zei ze met harde, schelle stem.
Maar mijn smeekbede werd een eis en mijn omklemming een trekken. Ze wankelde, gaf kwaad een gil en zakte neer op de vloer, en ze trok het laken mee en bedekte zich, plotseling kuis.’

Er broeit iets onderhuids in het verhaal en de vraag is waarom Ithamar het van zijn schoonzus niet eerder aan zijn broer mocht vertellen. Om Boaz niet op verkeerde ideeën te brengen? Deze lijkt in ieder geval zijn vrouw soms in het verhaal te herkennen.

Naast de door Shalev vaker gebruikte thema’s als liefde in combinatie met familieperikelen, wraak en macht, bevat het verhaal humoristische en absurdistische toetsen, waarin weer tal van Bijbelse verwijzingen zijn te vinden. Tussen de episoden met Sjaron, lardeert Shalev het geheel met anekdotes over de impact van verschillende relaties, zoals die van Ithamar’s ouders. De ervaring van beide broers is heel verschillend, maar ook hier komen macht en wraak om de hoek kijken.

Vertel het niet aan je broer is misschien niet zo groots als de lezers van Shalev gewend zijn, maar nog altijd een gelaagd verhaal met taalgebruik dat – zoals Shalev zelf graag zei – ‘rijk is als room’.

Marjon Nooij

Meir Shalev – Vertel het niet aan je broer. Vertaald uit het Hebreeuws door Ruben Verhasselt. Ambo|Anthos, 256 blz. € 23,99.

Lees ook de recensie van Guus Bauer.