Stof die de poriën binnendringt

Is kunst schone schijn? Of is juist het bewust dramatiseren van de werkelijkheid (om een achterliggende waarheid te benaderen) een kunst? Met haar graphic novel Dagen van zand thematiseert Aimée de Jongh deze essentiële vraag binnen de kunstfilosofie. Ze zoomt in op de wat onnozele John Clark, woonachtig in New York, zoon van een bekende fotograaf.

John solliciteert naar een baantje bij een federaal agentschap dat door Roosevelt in het leven is geroepen: The Farm Security Administration. Deze Amerikaanse overheidsinstantie werd opgezet om de armoede om het platteland te bestrijden tijdens de Great Depression. De FSA stelde zich ten doel om de dramatische leefomstandigheden van de arme bevolking vast te leggen, om het land zo te informeren en om hulp te organiseren. Johns portfolio overtuigt voldoende: hij krijgt de opdracht om naar No man’s land af te reizen. Een maand lang zal hij het harde leven in de Dust Bowl vastleggen, een regio die geteisterd wordt door zulke intense zandstormen dat de lucht overdag pikzwart en aardedonker is, een ‘middernacht zonder sterren’.

Johns barre verblijf laat hem ondervinden hoe een fotograaf speelt met de werkelijkheid om de waarheid beter tot uitdrukking te laten komen. Maar zijn geweten knaagt: wat draagt hij nu écht bij met zijn missie door hun leefomstandigheden op film vast te leggen? Geheel volgens de regels van een klassieke queeste wordt John geconfronteerd met zijn eigen keuzes en leert hij zichzelf beter kennen dankzij een jonge vrouw.

Bij een graphic novel draait het echter niet om het verhaal, of de dialogen. De woorden steken dan ook enigszins schril af bij de adembenemende, secuur gecomponeerde tekeningen van Aimée de Jongh. Veel pagina’s hebben de status van een op zichzelf staand kunstwerk, waar je tijdenlang in kunt verdwijnen. Ieder detail doet ertoe. Bij de bladvullende tekeningen van hevige stormen voel je de stof je poriën binnendringen. Je ervaart de indringende benauwdheid en de met zand bedekte troosteloosheid van het leven in de Dust Bowl dankzij De Jonghs fijnzinnige kleurgebruik.

De Jonghs tekeningen zijn doordesemd van grondige studie van het fotoarchief in de Library of Congress, waar het iconische werk van fotografen als Walker Evans en Dorothea Lange te vinden is. Enkele van die kwart miljoen overgeleverde foto’s zijn afgedrukt aan de randen van het verhaal. De Jongh verbeeldt op magistrale manier een groter, heden ten dage nog immer prangend plaatje in haar rijkgeschakeerde verhaal: de gevolgen van een crisis op het leven van gewone mensen. Die mix van diepgravend onderzoek, epische tekeningen en relevante diepere lagen vormt een uitermate geschikte aanvulling voor de literatuurlijst van middelbare scholieren. Dagen van zand vormt de opmaat voor een geanimeerd en fundamenteel gesprek over de waarde en beperkingen van kunst.

Miriam Piters

Aimée de Jongh – Dagen van zand. Scratch Books. 288 blz. € 29,90.