Ook de recensenten van Tzum gaven hun top 3 door van boeken die ze dit jaar gelezen hadden (dat mochten ook oudere boeken zijn). Dit waren onze favorieten.

Conrad Berghoef
1 Ilja Leonard Pfeijffer – Grand Hotel Europa
Pfeijffer heeft dit jaar de titel ‘Vaakst gekocht doch minst gelezen’ definitief van Mulisch’ ‘De ontdekking van de hemel’ overgenomen. Ten onrechte. Pfeijffers boek is meer dan boekenkastvulling. Beste boek in de Nederlandse letteren sinds pakweg twintig jaar. Vindt hij zelf overigens ook.

2 Rob van Essen – De goede zoon
Anno 2019 is het er dan eindelijk: een boek waarin een man zijn auto neukt.

3 Frank Heinen – De zaak Tom
De teleurstelling van 2019. Frank Heinen is een exceptioneel schrijver, maar sommige schrijvers kunnen het beter bij non-fictie laten. Daarin heeft Heinen genoeg krediet opgebouwd, overigens.

Lex Bijlsma
1 Ian McEwan – Nutshell
De plot is van Shakespeare, maar de ontknoping is veel bevredigender.

2 Peter Buwalda – Otmars zonen
Eigenlijk pas goed te beoordelen als de volgende twee delen af zijn, maar ik weet niet zeker of ik dat nog meemaak.

3 Julian Barnes – The only story
De verteller vraagt zich af waar het in zijn leven misgegaan is en hoe dat had kunnen worden vermeden.

Roos Custers
* Charms – Werken (samenstelling en vertaling Yolanda Bloemen)
De goede Sint schonk mij dit jaar een boek, en wát voor boek: het eindelijk in de onvolprezen Russische Bibliotheek van Van Oorschot verschenen werk van de meester van het absurdisme: Daniil Charms (1905-1942).
Proza, toneel, gedichten en kinderverhalen: je kunt Charms’ teksten eindeloos blijven lezen en bewonderen. Tijdloos, volstrekt origineel en zeldzaam grappig.

* Sjeng Scheijen – De avant-gardisten
Deze zomer, al reizend door Wit-Rusland, in één ruk uitgelezen: met De Avant-gardisten, de Russische Revolutie in de kunst schreef Sjeng Scheijen na zijn biografie over Diaghilev wederom een spannend, meeslepend en uitermate informatief en onderhoudend boek over het Rusland van begin vorige eeuw. De lezer wordt meegesleurd in de levens en dromen van protagonisten Kazimir Malevitsj en Vladimir Tatlin, tot het bittere eind. Een tijd, een wereld, een boek om je in te verliezen.

* Manon Uphoff – Vallen is als vliegen
Een boek dat treft als een mokerslag. Zeldzaam eerlijk schrijft Uphoff in deze roman over haar jeugd en het seksueel misbruik door haar vader. Een genadeloos zelfonderzoek: afgewogen en rauw, ontroerend en intelligent. Uphoff weet haar ellendige ervaringen om te zetten in hoge kunst. Alle lof voor Uphoff. (Luister ook de Tzumcast over dit boek!)

Cilla Geurtsen
1 Manon Uphoff – Vallen is als vliegen
Manon Uphoff vindt in dit boek woorden om het onzegbare te vertellen. Ze trekt alle stijlregisters open. Het boek kruipt onder je huid: de inhoud is afschuwelijk, toch wil je doorlezen, ook omdat Uphoff zich heel genuanceerd uitdrukt.

2 Bibi Dumon Tak en Hans van der Meer – Het koeienparadijs
Het enige boek waarbij ik dit jaar tranen in mijn ogen heb gehad. Je maakt kennis met verscheidene koeien die in het koeienrusthuis De Leemweg verblijven. Prachtige observaties, liefdevol geschreven. Mijn blik is veranderd. De foto’s van Hans van der Meer benadrukken het eigene van iedere koe.

3 Jan Brokken – Baltische zielen
Dit boek heb ik gelezen tijdens mijn reis door de Baltische staten afgelopen zomer. Wat weten we weinig, ik in ieder geval, over dit gedeelte van Europa. Brokken geeft een interessante en soms schrijnende inkijk in de geschiedenis van Estland, Letland en Litouwen. Hij wekt personen uit het verleden tot leven.

Willem Goedhart
1 Chris Adrian – The great night
Magistrale roman waarin Shakespeare’s A Midsummer Night’s Dream naar het San Francisco van deze tijd wordt verplaatst: drie individuen met liefdesverdriet komen terecht in een soort magisch-realistisch spel van Titania en haar gekke gevolg: perfect gecomponeerd, schitterend geschreven en veel ontroerende scènes.

2 Carmen Maria Machado – Her body and other parties
Indringend debuut: een verhalenbundel waarin fantasy, popcultuur, realisme, sci-fi en Victoriaanse gotiek dwars door elkaar lopen. Originele, door vrouwen vertelde verhalen over geweld, lichamelijkheid, macht, seksualiteit en de onmogelijkheid te ontsnappen uit je eigen hoofd. Confronterende en leerzame materie.

3 Tomas Lieske – De vrolijke verrijzenis van Arago
Ten onrechte vergeten roman door alle literaire prijzenjury’s: pubermeisje krijgt een ongeluk en trekt samen met een vos de wildernis in, om te belanden in het Leiden van de jaren ’20 waar natuurwetenschappers de grenzen van het weten oprekken. Krachtige ode aan de verbeelding, gedachte-experimenten en onze taal.

Erik-Jan Hummel
1 Tarjei Versaas – Het ijspaleis

2 Jiří Kratochvil Een bedroefde god

3 Ben Lerner – Leerjaren in Topeka

Jan de Jong
1 Maria Barnas Nachtboot
Gedichten van op dit moment misschien wel de beste dichter van Nederland, in een mooie en heldere taal geschreven. Hét bewijs dat goede poëzie zelfs de zwaarste facts of life overstijgt.

2 Menno Wigman – Verzamelde gedichten
Een mooie, maar helaas niet volledige, verzameling gedichten van een lijdende romanticus die (gelukkig!) niet aan de poëzie wist te ontkomen.

3 Delphine Lecompte – Vrolijke verwoesting
Absurde, verontrustende gedichten die uiteindelijk méér over het leven van alledag te melden hebben, dan menig lezer zal willen toegeven. De verbeelding aan de macht!

André Keikes
1 Koen Peeters – Kamer in Oostende
Een intrigerende zoektocht levert prachtig verwoorde verhalen op over het menselijk bestaan, de onvermijdelijkheid van ouder worden en het plaatsmaken voor nieuwe generaties.

2 Julia Blackburn – Lied van de tijd
Een in veel opzichten relativerend boek, dat tussen de regels door de verhitte mens van onze tijd te kijk zet. Bovendien is het een innemende en toegankelijke leergang aardwetenschap.

3 Nicolien Mizee – Allesverpletterende
Eenrichtingsverkeer is ook in deel drie van de faxen aan Ger Beukenkamp Mizee’s fascinerende remedie om een intimiderende maatschappij te trotseren.

Vincent Kortmann
1 Manon Uphoff – Vallen is als vliegen
Boeken van Manon Uphoff zijn in de regel prachtig, maar Vallen is als vliegen is nog beter. In 189 onstuimige pagina’s weet ze de complexiteit van het thema (misbruik) inzichtelijk te maken.

2 Nana Kwame Adjei-Brenyah – Friday Black
Fascinerend debuut van een jonge schrijver met een unieke stem. Adjei-Brenyah neemt de lezer bij de hand en leidt hem rond in de bizarre wereld van een zwarte twintiger in de VS.

3 Jan Wolkers – Turks Fruit
Turks Fruit wordt vijftig dit jaar en alles functioneert nog, ontdekte ik na herlezing.

Riewert Krol
1 Benjamin Moser – Sontag: Her life and work

2 J.M. Coetzee – De dood van Jezus

3 Flea – Acid for the Children

Arjen van Meijgaard
* Jean de La Ville de Mirmont – De zondagen van Jean Dézert
Een prachtige novelle die ik om de zoveel tijd herlees, in een uitgave van Coppens&Frenks (2001). Antiheld Jean Dézert dwaalt op zijn vrije zondagen doelloos door Parijs aan het begin van de vorige eeuw.

* Irma Maria Achten – AugustusMeeslepend en beeldend verteld. Een diepgravende liefde die onmogelijk lijkt heeft beide hoofdpersonen in haar greep.

* Per Petterson – Mannen in mijn situatie
Over de leegte en eenzaamheid die een scheiding teweegbrengt, tegen het decor van schemerig Oslo.

Reinjan Mulder
1 Benjamin Moser – Sontag: Her life and work
Ik heb afgeleerd om bij succesvolle vrouwen te denken dat ze hun succes wel aan hun bed te danken zullen hebben, maar na het lezen van deze biografie is dat lastig. Zelden liep bij een schrijfster werk en liefdesleven zo door elkaar heen als bij Sontag. Maar beide krijgen meer dan genoeg aandacht in dit onthullende boek.

2 Nora Krug – Heimat
Originele en prachtig geïllustreerde bijdrage aan het Duitse identiteitsdebat van een in Amerika wonende Duitse kunstenaar. Wat is Duits? Had in Duitsland zelf nooit zo geschreven en getekend kunnen worden.

3 Wim Noordhoek – Iemand zijn in Amsterdam
Uitgave in eigen beheer van legendarische radiomaker, die bijna gelijk met mij in Amsterdam ging studeren (en schrijven), en die net één blok verder woonde. Herkenbare herinneringen aan een jonge student van buiten in het wilde Amsterdam van de jaren zestig.

Martijn Nicolaas
De beste boeken die ik dit jaar las, komen uit 2018: Grand Hotel Europa van Ilja Leonard Pfeijffer en De goede zoon van Rob van Essen. Terecht dat Van Essen de Libris-prijs kreeg omdat zijn rijke, intelligente en spannende roman toch net wat origineler is dan het imposante en geestige Grand Hotel Europa. Ook 2019 was een rijk jaar met als voorlopige hoogtepunten het gruwelsprookje Vallen is als vliegen waarmee Manon Uphoff nieuw licht laat schijnen op haar gehele oeuvre en Otmars zonen, leven in de breedte volgens Peter Buwalda.

Ronald Ohlsen
1 Antonio Scurati – M. De zoon van de eeuw
Antonio Scurati maakt van Benito Mussolini een romanpersonage dat gedurende enige tijd bij je in huis komt wonen. De roman geeft de periode weer tussen 1919 en 1924: Mussolini is jong, intelligent en impulsief, en hij is vastberaden zijn ongekende organisatietalent ten volle te gebruiken om de wereld naar zijn hand te zetten. M. De zoon van de eeuw is het eerste deel van Scurati’s trilogie over de Italiaanse dictator. Niet te versmaden literair machtsvertoon dat dit jaar in Italië werd bekroond met de prestigieuze Premio Strega.

2 Adalet Ağaoğlu – Gaan liggen om te sterven
Hanneke van der Heijden is onbetwistbaar een van de belangrijkste vertalers van Turkse literatuur naar het Nederlands. Dit jaar verscheen haar vertaling van de roman Gaan liggen om te sterven van Adalet Ağaoğlu. Dit indrukwekkende meesterwerk uit 1973 groeide in Turkije uit tot een klassieker. Ağaoğlu weet in deze ingenieuze collage van prozafragmenten, krantenberichten, brieven en dagboekaantekeningen een aangrijpend beeld te schetsen van de ontwikkelingen die de Turkse generaties van na de voorlaatste eeuwwisseling doormaakten als gevolg van het breedgedragen streven om de nieuwe Turkse republiek voor eens en voor altijd om te vormen tot een modern westers land.

3 Sue Prideaux – Ik ben dynamiet: Het leven van Nietzsche
Sue Prideaux laat de lezer in deze prachtig geschreven biografie hernieuwd kennismaken met Friedrich Nietzsche. Ze geeft een uitermate overtuigende beschrijving van het korte maar roerige leven van deze getormenteerde filosoof en rekent af met de misvattingen die er in de loop van de geschiedenis over hem zijn ontstaan in een boek dat leest als een ware pageturner.

Coen Peppelenbos
1 Manon Uphoff – Vallen is als vliegen
Een raadsel waarom dit boek nog geen grote literaire prijs heeft gekregen. Uphoff maakt van een autobiografisch gegeven – seksueel misbruik binnen het gezin – een literaire roman in gebeeldhouwde zinnen. Geen slachtofferschap, maar wraak in woorden.

2 Charlotte Van den Broeck – Waagstukken
Een eeuwig lekkend zwembad, een kazerne zonder toiletten, een bioscoop met een constructiefout. Het brengt de architecten ervan tot zelfmoord. Van den Broeck beschrijft de kunst van het mislukken, ook in haar eigen leven.

3 Hanna Bervoets – Welkom in het rijk der zieken
Een roman over een hoofdpersoon met een chronische ziekte. Bervoets laat prachtig zien hoe deze man in een fictieve wereld – het rijk der zieken – in een ambtelijke medische molen komt. Ondanks het zware thema heeft de roman vaart en humor.

Daan Pieters
Nee, niet de vijf beste boeken van het afgelopen jaar. Dat is sowieso onzin, want niemand heeft alles gelezen. Ook geen boeken die u zou moeten lezen – lees vooral wat u graag leest. Gewoon vijf bijzondere boeken die ons dit jaar zijn bijgebleven.

1 Als u het ons vraagt, is Eduardo Halfon misschien wel dé hedendaagse Latijns-Amerikaanse schrijver om in het oog te houden, naast Juan Gabriel . Met De Poolse bokser schreef deze Guatemalteek, die afstamt van Joodse migranten uit Polen, Beiroet, Syrië en Egypte, een bijzonder origineel boek waarin hij het glibberige thema identiteit exploreert.

2 Andrés Barba bracht met Republiek van licht een grimmig sprookje waarin hij de mythe van de kinderlijke onschuld doorprikt. Ongetwijfeld een van de beste boeken uit Spanje sinds jaren, en er komt volgend jaar nog meer werk van hem uit in het Nederlands.

3 Topvertaler Rokus Hofstede nam het stof af van De grote angst in de bergen, een klassieker van de Zwitser Charles-Ferdinand Ramuz. Een roman uit 1926 met een heel aparte stijl en een opvallend moderne boodschap die godzijdank aan de vergetelheid is onttrokken.

4 Ook de negentiende-eeuwse Fransman Joris-Karl Huysmans is aan een bescheiden revival bezig, mede dankzij bewonderaar Michel Houellebecq. Aan de vrouw is een hilarisch boek en bovendien helemaal niet zo misogyn als soms wordt beweerd.

5 De al uitvoerig bewierookte Verzamelde gedichten van Menno Wigman hoeven we u niet meer voor te stellen. Enkel nog dit: poëzie lijkt soms sterker verwant te zijn met muziek dan met andere literaire genres omdat een goed gedicht rechtstreeks en op onvergelijkbare wijze aan de gevoelens van de lezer kan appelleren. Dat klinkt wellicht wat overdreven, maar het wordt meteen duidelijk als je de veel te jong overleden Wigman herleest.

Miriam Piters
* De beste Nederlandse roman van 2019 was zonder twijfel Vallen is als vliegen. Manon Uphoffs ontroerende en confronterende roman toont ons de bezwerende en helende kracht van literatuur, van verhalen vertellen, van verdichten. Dit boek laat de lezer ervaren wat de waarde is van het scheppen van een betoverend universum. Als een zorgzame Ariadne weeft Uphoff met stilistisch krachtige beelden een beschermend en veerkrachtig web waar de lezer vanaf de allereerste pagina in gevangen raakt, uit mededogen, ontzetting en ook uit bewondering voor de vertelkunst van deze magistrale auteur die kunst weet in te zetten voor een klassieke katharsis.

* Ook Niña Weijers speelt een geraffineerd en gedurfd spel met de lezer. De verschillende verhaallagen in deze poëtisch-filosofische roman tuimelen over elkaar heen. Weijers bevraagt de mogelijkheid van de mens om een verhaal van zichzelf, de ander en de wereld te maken. De antithese uit de titel Kamers antikamers is de opmaat voor wat komen gaat, want het wemelt in deze duizelingwekkende, gedurfde, meerdimensionale roman van de tegenstellingen. Dankzij Weijers’ kraakheldere stijl raken we niet verstrikt in tegenspraak, maar hebben we veel stof tot nadenken, zowel over de ingenieuze verhaalconstructie als over de buitenliteraire ‘werkelijkheid’.

* De beste poëziebundel van 2019 is voor mij Fantoommerrie van Marieke Lucas Rijneveld. Haar gedichten overstelpen de lezer met authentieke, overdadige, flonkerende beelden. Zij vormen het tegenwicht tegen de allesverterende eenzaamheid die het met zichzelf en haar omgeving worstelende lyrische ik ondergaat. Marieke Lucas Rijneveld paart loepzuivere, minuscule observaties over die universele queeste naar jezelf aan pareltjes van verrassende vergelijkingen, waardoor je (als je tenminste om je heen kijkt) ziet dat de wereld nog veel gekleurder is dan je altijd al dacht.

Koen Schouwenburg
In willekeurige volgorde:
* Menno Wigman – Verzamelde gedichten

* Albert Camus – De mythe van Sisyphus

* Ruth Koops van ‘t Jagt en Lieke van den Krommenacker – Hogelandlopers

Doeke Sijens
1 Iris Murdoch – The Bell/De klok
Ook na vier keer de drukproeven van de vertaling nagekeken te hebben blijft deze roman over mensen die gedwongen worden de waarheid over zichzelf onder ogen te zien adembenemend goed.

2 Iris Murdoch – Under the Net
Elias Canetti was heel zijn leven razend jaloers op het talent van Murdoch en reeds in haar romandebuut zie je waarom: moeiteloos schakelt ze van slapstick naar diepe ernst, van seks naar filosofie, alles gevat in een sprankelend verhaal.

3 E.C. R. Lorac – Murder by matchlight
Een ingenieuze en uiterst sfeervolle detective die zich afspeelt in London tijdens de Tweede Wereldoorlog, waar handig gebruik gemaakt wordt van de verduistering om rekeningen te vereffenen.

Joep Stapel
1 David Wallace-Wells- De onbewoonbare aarde
Het is veel erger dan je denkt, weet Wallace-Wells. Zonder zwartgallig te worden zet hij uiteen welke onomkeerbare catastrofe de mens over zich heeft afgeroepen. Verplichte kost voor iedereen met stemrecht.

2 Olga Tokarczuk – De rustelozen
De Nobelprijswinnares van 2018 laat de verbanden geheel aan de lezer, in deze ongehoord verbeeldingsrijke roman-in-verhalen. Invoelend en met een fijn ironische pen wervelt Tokarczuk kalmpjes door tijden en plaatsen.

3 Oek de Jong – Zwarte schuur
Schuld en boete in de Zeeuwse klei, verpakt als mondaine kunstenaarsroman, in heldere, sensuele taal. Schilder Maris wordt tot in Amsterdam, New York en La Gomera achtervolgd door een noodlottige gebeurtenis uit zijn jeugd.

Bart Temme
1 Manon Uphoff – Vallen is als vliegen
Hoe vaak grijpt een roman je bij de kladden, hoe vaak deelt een verhaal een tik uit? Tijdens het lezen van dit boek gebeurde dat meerdere malen. Het thema waarover Manon Uphoff schrijft, kun je heel gemakkelijk in de hoek van het waargebeurde verhaal plaatsen, maar de schrijfster biedt godzijdank meer. Haar stijl is geweldig (impliciete zinnen, sterke metaforen), de structuur deugt en de intertekstualiteit is heel subtiel door het verhaal geweven. Deze roman verdient in 2020 een grote prijs (lees: Libris Literatuur Prijs).

2 Hanna Bervoets – Welkom in het rijk der zieken
Hanna Bervoets vind ik een interessante schrijfster. Dit is misschien wel haar beste boek. Keer op keer weet ze weer (actuele) thema’s aan te snijden die je niet 1-2-3 in het werk van generatiegenoten tegenkomt. In dit boek is het vooral knap hoe ze een autobiografisch gegeven (chronische ziek zijn) op een originele wijze verheft tot literatuur. Door het perspectief weet ze afstand te scheppen van het onderwerp, door de fantastische verhaallijn die zich in een parallel universum afspeelt, zoekt ze het engagement op. Deze roman heb ik met heel veel plezier gelezen.

3 Edmund de Waal – De haas met ogen van barnsteen
Dit boek stond al heel lang op mijn verlanglijstje, maar nu heb ik het eindelijk gelezen omdat ik de kerst in Wenen doorbreng, samen met mijn vriend. Dit is op en top literaire non-fictie. Edmund de Waal beschrijft zijn familiegeschiedenis aan de hand van netsukes die in het bezit zijn van de familie. Hij neemt ons mee naar het mondaine Parijs rond 1900 waar moderne kunst en literatuur hoogtij vieren; de familie verdient in het bankwezen veel geld. Dit boek is zo intrigerend omdat hij in een volgend deel net zo makkelijk de zwarte bladzijden van de familie beschrijft: familieleden moeten in Wenen op de vlucht voor de nazi’s. Alles is genuanceerd beschreven. Ik genoot van alle verwijzingen naar de Europese kunst en cultuur van de twintigste eeuw.