Ook de redacteuren van Tzum hebben hun favoriete boeken van het jaar gekozen. Dit zijn ze:

Aart Aarsbergen
* Antonio Scurati – M. De laatste dagen van Europa
Sterke afsluiting van Scurati’s trilogie over Mussolini en het Italiaanse fascisme. Ik vond het derde deel heel sterk. Hoe Mussolini, om bij de fascistische broederschap te horen, overgaat tot anti-Joodse maatregelen, waarbij hij ook partijgenoten moet opofferen. Hoe Mussolini wanhopig probeert de Italiaanse deelname aan de Europese oorlog uit te stellen omdat het Italiaanse leger nog lang niet op orde is. Scurati heeft een prachtig nieuw genre ontwikkeld: ‘docufiction’, op het kruispunt van literatuur en geschiedenis.
* Ian McEwan – Lessen
Een grootse roman van Ian McEwan die een tijdspanne omvat die overeenkomt met het leven van de auteur (en deze recensent): van de Koude Oorlog tot de klimaatcrisis en corona. McEwan weeft knap de grote historische gebeurtenissen door het bijzondere levensverhaal van zijn hoofdpersoon. McEwans Lessen roept belangrijke vragen op: kunnen we leven zonder anderen pijn te doen, welke andere levensroute hadden we kunnen volgen, in hoeverre wordt ons leven door toeval bepaald?
* Sacha Bronwasser – Luister
Een zorgvuldig opgebouwd, bijna luchtig geschreven roman over een jong vrouw die naar Parijs vlucht om aan de invloed van een verstikkende kunstacademie-docent te ontsnappen die haar persoonlijkheid heeft willen stelen. Over het gezin waar ze als au pair komt te werken, met de vader Philippe Lambert, een nerveuze man die toekomstig onheil kan zien aankomen. En een prachtig beeld van Parijs, herkenbaar, maar niet cliché. Een knap boek.

Esmé van den Boom
* Banana Yoshimoto – Kitchen
Ontdekt via de Schwob-actie van het Letterenfonds, voor herontdekte klassiekers. Twee troostrijke novelles over verlies en de warmte en verbinding die eten kan brengen.
* Nastassja Martin – Geloven in het wild
Een essay dat me van mijn sokken blies, over de bijna fatale ontmoeting die antropologe Martin in Kamtsjatka had met een beer. Maar nog veel meer over de strijd tussen Oost en West, nuchterheid en spiritualiteit, fictie en feit, die daarna in haar lichaam en geest woedt.
* Mohammed Mbougar Sarr – De diepst verborgen herinnering van de mens
Heerlijk spiegelpaleis van een roman, een doolhof van verwijzingen, met groot vertelplezier opgeschreven.

Martijn van Bruggen
1 Lorena Salazar Masso – De rivier is een wond vol vissen
Aan het einde van De rivier is een wond vol vissen moest ik heel hard huilen, en opnieuw en opnieuw. Salazar Masso bouwt op naar een monumentaal einde waarbij ik plots de pijn voelde van zoveel moeders ter wereld. Daar lees je nou het hele jaar dag in dag uit literatuur voor: omdat je weet dat er eens weer een boek voorbij zal komen dat je totaal van je stuk brengt.
2 Micha Hamel – is daar iemand
Dichtbundel over een lyrisch-ik dat een psychose ondergaat, wordt opgenomen en uiteindelijk weer naar huis mag. Wat er in de tussentijd allemaal gebeurt is met geen pen te beschrijven, behalve door Hamel. Wat een goede beelden en wat verhelderend ook.
3 Milio van de Kamp – Misschien moet je iets lager mikken
Eindelijk eens niet een Fransman die over klasse en sociale mobiliteit schrijft. Met dit non-fictieboek heeft Van de Kamp een belangrijk werk geschreven, dat ik iedereen om mij heen aanraad die iets over deze thema’s of over mij wil leren. Ook nog eens heel laagdrempelig opgeschreven, waardoor niet alleen de hoogopgeleide bovenlaag dit boek kan lezen.

Ann De Cramer
* Jonas Roelens en Nathan van Kleij – Middeleeuwse medemensen
* Rik Van Puymbroeck – Treurwil
* Jan Van Toortelboom – Mauk

Roos Custers
* Ota Pavel – Hoe ik de vissen ontmoette
Eigenlijk was ik aangetrokken door het omslag van dit boekje maar de inhoud bleek nóg mooier. Het zijn memoires, of met elkaar samenhangende verhalen die over vissen (de activiteit én het dier) en tegelijk over het hele leven lijken te gaan. Ota Pavel is een al in 1973 gestorven Tsjech met Joodse wortels, in eigen land beroemd, van wie Uitgeverij Koppernik dit juweel heeft opgediept. De beschreven wereld is die van het Tsjechische platteland in de jaren veertig, de Tweede Wereldoorlog komt op de achtergrond langs, maar summier, terloops en toch indringend. Alle verhalen zijn geladen en teer tegelijk en hoewel je door die oorlog zou kunnen denken dat het topzwaar is: nee, je wordt eerder vrolijk van dit boek. Oók als je helemaal niet van de hengelsport houdt. Een absolute aanrader.
* Adania Shibli – Een klein detail
Helaas mag ik maar drie boeken kiezen terwijl ik erg twijfelde over Een klein detail of Zusters, van de Oekraïense schrijfster Oksana Zaboezjko. Allebei prachtig, maar het verhaal van Shibli kwam dit jaar uit en is helaas pijnlijk actueel. Het verhaal bestaat uit twee delen; het eerste is het koele relaas van een Israëlische soldaat die in 1949 een Palestijnse bedoeïenenvrouw verkracht en vermoord in de voelbaar zinderende hitte van de Negev-woestijn. In het tweede deel, dat in het heden speelt, doet een vrouw uit Ramallah in een ietwat maniakale monoloog verslag van haar zoektocht naar wat er tijdens het in het eerste deel beschreven ‘incident’ nu precies gebeurd is. Aangrijpend en hartverscheurend.
* Ilja Leonard Pfeijffer – Alkibiades
De recensenten waren over dit boek op z’n zachtst gezegd verdeeld, en dat vond ik na lezing toch opmerkelijk. Ik begon aan dit magnifieke epos over de staatsman Alkibiades in Bulgarije, in de omgeving van waar het boek zich afspeelt (extra leuk). Vanaf de eerste bladzijde werd ik de antieke wereld in getrokken die (uiteraard) niet bijster veel verschilt van de wereld waar wij nu in leven. Het menselijk handelen, het menselijk lijden, (eigen)belangen, intriges en nobele strevens, en bovenal: de werking van de democratie (en de aanvallen daarop) in al zijn facetten. Weergaloos beschreven aan de hand van de lotgevallen van de krankzinnig ambitieuze en opportunistische Alkibiades. Een boek dat elke politicus zou moeten lezen, én elke kiezer.

Willem Goedhart
1 Gabrielle Zevin – Tomorrow, And Tomorrow, And Tomorrow
Weergaloze, ontroerende roman over adolescenten die worstelen met zichzelf, vriendschap en liefde, tegen de achtergrond van de opkomende videogame-industrie.
2 Claire Dederer – Monsters
Een reeks ethische, morele en persoonlijke essays over kunstenaars die iets ‘monsterlijks’ op hun kerfstok hebben, van Woody Allen tot J.K. Rowling.
3 Jennifer Egan – The Candy House
Meeslepende mozaïekvertelling waarin alle hoeken van de Amerikaanse samenleving in verleden, heden en toekomst worden verslonden door technologie.

Hans van der Heijde
1 Ilja Leonard Pfeijffer – Alkibiades
2 Antonio Scurati – M. De laatste dagen van Europa
3 Aleksandr Blok – De Twaalf

Jonathan van der Horst
1 Waguih Ghali – Bier in de snookerclub
Een even hilarische als pijnlijke vergeten klassieker over identiteit en revolutie. Zou na de afgelopen verkiezingsuitslag best op het nachtkastje mogen liggen van iedereen die zich een beetje links en radicaal noemt.
2 Louis Couperus – De stille kracht
‘Misschien wel de belangrijkste Nederlandse roman aller tijden,’ beweert Bas Heijne. Hierin zou ik het best wel eens met hem eens kunnen zijn.
3 Adania Shibli – Een klein detail
Een boek dat met de dag relevanter wordt. Een uiterst precieze beschrijving van de cirkels van geweld die Palestina al decennialang teisteren.

Erik-Jan Hummel
1 Mohamed Mbougar Sarr – Een echte man
2 Sebastian Barry – De verre voortijd
3 Astrid Haerens – Oerhert

Jan de Jong
1 Adania Shibli – Een klein detail
Oorspronkelijk uit 2017, maar inmiddels actueler dan ooit. Shibli verbindt in deze korte roman een gruwelijke gebeurtenis uit 1949, de verkrachting van een bedoeïenenmeisje, met een onmogelijke zoektocht zo’n vijftig jaar later. De twee vertellers, een Israëlische officier en een Palestijnse vrouw, leren we door hun taal kennen tot in de krochten van hun benauwende gedachtewereld.
2 Mustafa Stitou – Waar is het lam?
Lam, mens, God. Het zijn drie verschijningsvormen die in de gedichten in Waar is het lam? voortdurend in elkaar overvloeien. De gedichten van Mustafa Stitou gaan over angst en onzekerheid, maar ook over geloof en vertrouwen. En hoe je met het één ook het andere verliest. En hoe de oudtestamentische verhalen zich gewoon bij ons in de 21ste eeuw afspelen.
3 Zadie Smith – Charlatan
De historische roman die Zadie Smith nooit zou schrijven, maar die er kennelijk toch moest komen. De verteller is een nicht van de schrijver William Ainsworth, die net als zijn collega Charles Dickens meedogenloos gefileerd wordt. Maar de roman gaat vooral over slavernij, vrouwenrechten en bedrog. Waarmee hij dan toch ook weer met één been in onze tijd staat.

André Keikes
* Nicolas Mathieu – Connemara
Op realistische, soms rauwe wijze, beeldend, eigentijds en sexy ervaar je in deze monumentale roman in alles de huidige deplorabele staat van Frankrijk en in breder verband de westelijke wereld.
* Nir Baram – De wereld is een gerucht
Indrukwekkend vervolg op Aan het einde van de nacht waarin de huidige menselijke staat van radeloze hoop op catharsis op ingenieuze wijze door de roman is gevlochten. Geschreven door de grote Israëlische schrijver Nir Baram, die al heel lang aandacht vraagt voor de slechte positie van de Palestijnen.
* Kyrian Esser – Dans, Panfilo, dans
In een roman het proces van ontluikende liefde gestalte geven en dat dan ook nog op een manier die herkenning en betrokkenheid oproept, is geen kleinigheid. Kyrian Esser lukt het in zijn debuutroman over de op het eerste gezicht zo zelfverzekerde Tobias en de schuchtere Wouter.

Marie-José Klaver
* Minke Douwesz – Het laatste voorjaar
Rampzalige onderwijsvernieuwingen en onverwerkte rouw nopen lerares Duits Ese Jelles ertoe ontslag te nemen en naar het huis van Tsjechov te fietsen. Een sterke roman over woede, wanhoop, het klimaat en de liefde.
* Adania Shibli – Een klein detail
Een meesterlijke roman in twee delen over een bijna vergeten oorlogsmisdaad die in het eerste deel welhaast universeel en existentialistisch lijkt en in het tweede deel zeer gedetailleerd wordt ingekleurd door een Palestijnse journaliste die met verschillende topografische kaarten en geleende identiteitspassen van collega’s op zoek gaat naar de geschiedenis van een door Israëlische militairen vermoorde jonge vrouw.
* Ingeborg Bachmann – Doodsoorzaken
Een prachtige uitgave van de onvoltooide romancyclus van Ingeborg Bachmann, excellent uit het Duits vertaald door Paul Beers. Fascistoïde vrouwenhaat wist de levens van de vrouwelijke protagonisten bijna helemaal uit, maar er gloort tussen de regels door ook hoop.

Jaap Krol
* Graeme Macrae Burnet – Een casus
* Olga Tokarczuk – Jaag je ploeg over de botten van de doden
* Trinus Riemersma – De Reade Boarre (Friestalig)

Rieuwert Krol
* Teju Cole – Trilling
* Bart Temme – In het verdwijnpunt beweegt iets
* Marjoleine de Vos – En steeds is alles er

Arjen van Meijgaard
* Jack Kerouac – Satori in Parijs
Rauw verslag van een zoektocht door Parijs en Brest naar de Franse voorouders van de auteur zelf.
* Jon Fosse – Melancholie 1
De lezer draait mee in de neerwaartse spiraal van de Noorse landschapsschilder Lars Hertervig.
* Jeroen Theunissen – Ik=Cartograaf
Een reisverhaal van een wandeltocht door Europa van de westkust van Ierland tot aan Istanbul met rake en originele observaties.

Hanz Mirck
1 Friederike Mayröcker – Zeven omhelzingen
2 Arjen van Meijgaard – Pretpark paradijs en andere verhalen
3 Kees Ruys – De Madurese vriend

Rosanna Del Negro
* Joseph Roth – Radetzkymars
* Sander Kollaard – De kleuren van Anna
* Myrte Leffring – Wulk

Martijn Nicolaas
1 Sacha Bronwasser – Luister
Een intelligente en meeslepende roman over kijken en echt zien, fotografie en ontsporende obsessies.
2 Esther Gerritsen – Gebied 19
Een ontregelend meesterwerk dat leest als een ultiem commentaar op deze tijd en de afgelopen jaren.
3 Julien Ignacio – Goudjakhals
Een intrigerende, kleurrijke en beklijvende caleidoscoop van verhalen over migratie en vluchtelingen.

Jos Noorman
1 Zindzi Zevenbergen – De reis van Manie Schaafijs
Een boek waar gewoon alles aan klopt: de leerzame inhoud, de originele vorm, de kleurrijke illustraties van Hedy Tjin en de prachtige vormgeving van Lyanne Tonk. Griffelwaardig.
2 Erna Sassen – Neem nooit een beste vriend
Erna Sassen bevestigt met dit young adult-boek weer eens hoe verschrikkelijk goed ze de binnenwereld van jongeren kan beschrijven.
3 Mohana van den Kroonenberg – Ik heb mijn zusje kwijtgemaakt
De vertelstem van de hoofdpersoon is de sterkste troef in dit kinderboek dat zijdelings aan grote thema’s raakt.

Ronald Ohlsen
1 Bart Slijper – Elk woord ging ademhalen. Het leven van de dichter Martinus Nijhoff
Prachtige biografie over een van de meest invloedrijke Nederlandse dichters van de vorige eeuw met veel informatie die een nieuw licht werpt op diens klassiek geworden oeuvre.
2 Antonio Scurati – M. De laatste dagen van Europa
Derde deel in de reeks indrukwekkende documentaire romans over het leven van Benito Mussolini. In dit deel worden de jaren 1938 tot en met 1940 beschreven.
3 Rob Groenewegen – Weerloos tegenover alles. Het leven van Victor E. van Vriesland
Rob Groenewegen geeft een uitvoerige beschrijving van het veelbewogen leven van de dichter, schrijver, criticus Victor E. van Vriesland, die in de vorige eeuw een prominente rol speelde in het literaire leven in Nederland.

Coen Peppelenbos
* Rob van Essen – Ik kom hier op terug
* Gerbrand Bakker – Moeder, na vader
* Bart Slijper – Elk woord ging ademhalen. Het leven van de dichter Martinus Nijhoff

Daan Pieters
* Antonio Scurati – M. De laatste dagen van Europa
Het derde deel van Scurati’s magistrale Mussolini-trilogie. Scurati bleef niet op afstand staan kijken, maar waagde zich in het hol van de leeuw voor zijn portret van de gewiekste populist die aan de wieg van het fascisme stond.
* Geerten Meijsing – Siciliaanse brieven
Noem het voor mijn part melancholisch gemijmer van een oude, witte man, maar Meijsings stijlbeheersing dwingt respect af.
* Ilja Leonard Pfeijffer – Alkibiades
Groots, ambitieus, meeslepend én visionair portret van een charmante, welbespraakte schurk en briljante strateeg uit het oude Griekenland.

Miriam Piters
* Nastassja Martin – Geloven in het wild
Geloven in het wild is een moderne mythe van formaat. Terwijl antropologe Martin ons in deze hybride roman tussen werelden leert kijken maakt ze gloedvol duidelijk dat we veelstemmigheid nodig hebben om hedendaagse crises het hoofd te bieden.
* Esther Gerritsen – Gebied 19
Deze dystopische roman exploreert uiterst eigenzinnig en psychologisch doorwrocht het proces van perceptie. Gerritsen zet weer een fascinerend verhaal neer terwijl ze droogkomisch de ernst van ons leven na covid-19 overpeinst.
* Daan Heerma van Voss – Geen vaarwel vandaag
Een grootse, intieme familieroman met personages die je nog lang na de laatste bladzijde blijven vergezellen. Heerma Van Voss weet het alwetende vertelperspectief overtuigend nieuwe glans te geven.

Aaldrik Pot
1 Miek Zwamborn – Onderling
Er zijn weinig mensen die precies kunnen verbeelden wat ze buiten zien, ruiken, horen en proeven, maar Miek Zwamborn kan dat wél. In Onderling leert ze op het eiland Mull (UK) de taal verstaan van de aarde en wezens die haar omringen. Een oogstrelend boek over hoe je vergroeit met een Plek én je (wilde) buren.
2 Nastassja Martin – Geloven in het wild
Af en toe lees je een boek waarvan bijna dagelijks flarden aan de oppervlakte komen. Antroploge Nastassja Martin schreef zo’n boek. Een biologerend verslag van hoe een bijna fatale ontmoeting met een beer haar als Westerse mens letterlijk laat vergroeien met de animistische cultuur van het wilde Russische noorden.
3 Saskia Stehouwer – Wonen op de rand van het wonder
In haar nieuwste dichtbundel geeft Saskia Stehouwer, die eerder prachtige zinnen schreef in Bindweefsel (2019), opnieuw blijk van grote verwevenheid met de kwetsbare wereld om haar heen. In Wonen op de rand van het wonder kruipt ze in huiden en kijkt ze door ogen van andere wezens. Prachtig en veelzeggend.

Wiebren Rijkeboer
1 Benjamin Labatut – De MANIAC
2 Nathan Hill – Welzijn
3 Amor Towles – De Lincoln Highway

Eric de Rooij
1 Umberto Saba – Voor de vogels en een vriend. Poëzie, proza en brieven
Deze zomer verscheen Hij/hem. Een ABC van Regenboogboeken, waarvan ik samen met Coen Peppelenbos en Doeke Sijens de redactie vormde. We hadden een tiental auteurs gevraagd een essay te schrijven over hun favoriete Regenboogboek. Een van de auteurs, Th. van Os, koos – staand voor zijn boekenkast, terwijl we telefonisch verschillende mogelijkheden doornamen – voor Ernesto van Umberto Saba. Ernesto? Saba? En ik dacht nog wel goed op de hoogte te zijn. Van Os schreef vervolgens een prikkelend essay over Ernesto en maakte mij nieuwsgierig. Meer dan vijftien jaar geleden verscheen een bloemlezing uit het werk van Saba in het Nederlands: Voor de vogels en een vriend, gekozen, vertaald en bezorgd door Yolanda Bloemen. In deze bloemlezing is Ernesto volledig opgenomen. Het lag in grote stapels in de ramsj, maar toentertijd ging ik eraan voorbij (vanwege het lelijke omslag). Onterecht. Ernesto is prachtig en ook het andere werk van Umberto Saba behoort voor mij tot de verrassing van 2023.
‘Mijn vader heette in mijn jongensleven
‘de schurk’, een jaar of twintig lang, totdat
ik zag dat hij een jongen was gebleven,
een dromer, van wie ik mijn gave had.’
2 Alexander Snegirjov – Ik schrijf u vanuit Moskou. Een verboden dagboek
Een dagboek over 2022 en de eerste helft van 2023 van de Russische schrijver. Om de oorlog in Oekraïne beter te begrijpen, om Rusland beter te begrijpen, om de Russische kijk op het Westen te ontdekken. Een aanrader voor wie denkt zonder kleerscheuren buiten oorlog te kunnen blijven.
24 augustus. ‘Ik vraag me af of Poetin in feite niet het einde van de wereld aan het organiseren is. Onsterfelijkheid bestaat niet maar de mens heeft wel de drang om te leven. Als het je dan niet lukt om eeuwig te leven, waarom zou je dan de hele wereld niet in je graf meeslepen? Zodat je je niet de verliezer hoeft te voelen en het niet eenzaam hebt.’ (vertaling Seijo Epema)
3 Tove Ditlevsen – Afhankelijkheid
Door de Nederlandse vertaling van de biografie (ook in handen van Lammie Post-Oostenbrink), kon ik het niet laten om Afhankelijkheid van Tove Ditlevsen te herlezen. En weer word ik gegrepen. ‘Zou ik hem de waarheid vertellen? Hem vertellen dat ik verliefd was geworden op een doorzichtige vloeistof in een spuit en niet op de man die de spuit vasthield?’

Koen Schouwenburg
1 Gijs Wilbrink – De beesten
De beste Nederlandstalige debuutroman van de afgelopen weet ik hoeveel jaar. Een goed verhaal, met heerlijke personages, maar vooral: een waanzinnige stijl.
2 Connie Palmen – Voornamelijk vrouwen
Intelligente en prikkelende essays over literatuur, het schrijverschap en het verbond tussen fictie en werkelijkheid. Een bundel die naadloos aansluit bij het rest van Palmens thematisch hechte oeuvre.
3 Albert Camus – Bruiloft – Zomer
Schitterende lyrische essays in een prachtige nieuwe vertaling van Eva van Wissenburg waarin ook de kern van Camus’ filosofie terug te vinden is: ‘En leven, dat betekent dat je niet berust.’

Doeke Sijens
1 Sjeng Scheijen – Gelukskind. Het leven van Hans van Manen
2 Igor Cornelissen – De GPOe op de Overtoom
3 Georges Simenon – Maigret in New York

Carl De Strijcker
* Ingeborg Bachmann – Doodsoorzaken
* Leo Pleysier – Klokgelui
* Atte Jongstra – Hemelwortels

Kris Velter
1 W.G. Sebald – De ringen van Saturnus
Samen met Austerlitz behoort De Ringen van Saturnus tot het belangrijkste werk van Sebald. Het is een melancholische reisgids, filosofisch essay, historisch traktaat, autobiografie. Geschreven in een uitzonderlijke virtuose stijl: klassiek aandoend, een beetje verheven en loepzuiver.
2 Lawrence Durrell – Justine
Justine is het eerste deel van Lawrence Durrells beroemde Alexandriëkwartet. Tijdens de jaren zestig werden de vier romans naar het Nederlands vertaald, maar nu is er een frisse, nieuwe vertaling van het eerste deel (vertaling: Meta Gemert). Justine is een complexe liefdesgeschiedenis, een schets van een exotische stad en een poëtisch taalfestijn.
3 W.N.P. Barbellion – Dagboek van een teleurgesteld man
Zijn hele leven heeft W.N.P. Barbellion gevochten tegen ziekte, miskenning en eenzaamheid. Zijn dagboek is intens, tragisch en hard, maar dikwijls ook hoopvol en grappig.